I bob. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun geometrik shakllar va ularning nomlari hamda geometrik shakllarni o’rganish

1.2. Kichik, O’rta, Katta va Tayyorlov guruhlarida geometric figuralar bilan tanishtirish
Matematika mashg’ulotlarida bolalar eng soda geometrik figuralar bilan, ularning bazi xossalari bilan tanishadilar, buyumlarni geometric etalonlar bilan taqqoslash asosida ularning (buyumlarning) shaklini tahlil qilish va baholashga o’rganadilar.
Bolalarda asta sekin shakl haqidagi umumiy tasavvurlar shakllanadi, bunday tasavvur maktabda geometriya, chizmachilik kabi fanlarni o’zlashtirish uchun asos bo’ladi.

• 
  Kichik guruh
  

Geometrik figura. Doirani taniy olish va nomini aytishga o’rgatish. Uni sezish, harakat va ko’rish yo’llari bilan tekshirish usullarini o’rgatish.
Kvadrat bilan tanishtirish doira, kvadratni farqlash va aytishni sezish, harakat va ko’rish usullari orqali o’rgatish. Bolalarga shar va kub haqida tushuncha berish. Turli topshiriqlar yordamida shar va kub haqidagi bilimlarni mustahkamlash.
Uchburchakni taniy olish va nomini aytishga o’rgatish. Uni sezish harakat va ko’rish yo’llari bilan tekshirish usullarini o’rgatish.

• 
  O’rta guruh
  

Geometrik figura. Doira kvadrat, uchburchak shakllarini bir biridan farqlashni mustahkamlash. To’g’ri to’rtburchak shakli bilan tanishtirish, to’g’ri to’rtburchak kvadratni farqlash va aytishni, ularni sezish – harakat va ko’rish usullari orqali o’rgatish.
Oval shakli bilan tanishtirish. Ovalni farqlash va aytishni, ularni sezish – harakat va ko’rishusullari orqali o’rgatish.
Kub, shar, silindr kabi shakllarning nomini aytish va bir biridan farqini o’rgatish.Tayoqchalardan turli shakllarni yasashga o’rgatish.

• 
  Katta guruh
  

Geometrik figura Shakllar har xil o’lchamda bo’lishi mumkinligi haqida tasavvur hosil qilish.
Shakllar va uning ayrim belgilari haqida tasavvur hosil qilish . Bolalarni shar, kub, silind haqidagi tasavvurlarini mustahkamlash va ular yordamida turli mavzularda loyihalar yaratish.

• 
  Tayyorlov guruh
  

Geometrik figura Bolalarni doira kvadratni ikki teng qismga bo’lishga, olingan qismlarni yarim, ikkidan bir qism deb atashga o’rgatish. Aniq material yordamida butun qismdan katta, qism esa butundan kichkina ekanligini belgilash.
Ko’pburchaklar haqida tasavvur berish: uchburchak, to’rtburchak – bu ko’pburchak. Yetishmaga shakl, jismni (shar, kub, silindr) topishga doir mantiqiy masalalarni yechishni o’rgatish.
Bolalarni geometrik figuralar va ularning xossalari bilan tanishtirish muammosini ikki jihatda ko`rib chiqish kerak: birinchidan, geometrik figura shakllarini hissiy idrok etish va ularni tevarak-atrofdagi jismlarning shakllarini bilishda me’yor sifatida foydalanish nuqtai nazaridan; ikkinchidan, ularning tuzilishining xususiyatlarini, xossalarini, qurilishidagi asosiy bog’lanish va naqshlarni, ya’ni haqiqiy geometrik materialni bilish ma’nosida.
Ma’lumki chaqaloq shishaning shakliga ko’ra u sut ichayotganini va ichidan taniydi oxirgi oylar Hayotning birinchi yilida ba’zi narsalarni boshqalardan ajratish va raqamni fondan ajratish aniq tendentsiya mavjud. Mavzuning konturi shundan iborat umumiy boshlanish, bu ham vizual, ham taktil idrok uchun manba hisoblanadi. Biroq, shaklni idrok etish va yaxlit tasvirni shakllantirishda konturning o’rni haqidagi masala yanada rivojlantirishni talab qiladi.
Ma’lumki chaqaloq shishaning shakliga ko’ra u sut ichayotganini va ichidan taniydi oxirgi oylar Hayotning birinchi yilida ba’zi narsalarni boshqalardan ajratish va raqamni fondan ajratish aniq tendentsiya mavjud. Mavzuning konturi shundan iborat umumiy boshlanish, bu ham vizual, ham taktil idrok uchun manba hisoblanadi. Biroq, shaklni idrok etish va yaxlit tasvirni shakllantirishda konturning o’rni haqidagi masala yanada rivojlantirishni talab qiladi.
Obyekt shaklini birlamchi o’zlashtirish u bilan harakatlarda amalga oshiriladi. Obyektning shakli, xuddi shunday, obyektdan alohida idrok etilmaydi, u uning ajralmas belgisidir. Obyektning konturini kuzatishning o’ziga xos vizual reaktsiyalari hayotning ikkinchi yilining oxirida paydo bo’ladi va amaliy harakatlardan oldin boshlanadi. Turli bosqichlarda obyektlar bilan bolalarning harakatlari boshqacha. Bolalar, birinchi navbatda, qo’llari bilan obyektni ushlaydilar va uni manipulyatsiya qilishni boshlaydilar. 2,5 yoshli bolalar, harakat qilishdan oldin, obyektlar bilan vizual va sensorli vosita bilan batafsil tanishadilar.
Shaklni (idrok qilish harakatlari) idrok etishda alohida qiziqish mavjud. Biroq, amaliy harakatning ahamiyati asosiy bo’lib qolmoqda. Bundan kelib chiqadiki, ikki yoshli bolalarda idrok harakatlarini rivojlantirishga rahbarlik qilish zarurga qarab pedagogik rahbarlik bolalarning pertseptiv harakatlarining tabiati asta-sekin kognitiv darajaga etadi. Bola obyektning turli xususiyatlariga, shu jumladan shakliga qiziqa boshlaydi. Biroq, u uzoq vaqt davomida u yoki bu xususiyatni, jumladan, turli xil narsalarning shaklini ajratib, umumlashtira olmadi.
Buyumning shaklini hissiy idrok etish nafaqat uning boshqa belgilari bilan birga shakllarni ko’rishga, tan olishga, balki shaklni narsadan mavhumlashtirishga, uni boshqa narsalarda ham ko’rishga qaratilgan bo’lishi kerak. "Obyektlarning shaklini idrok etish va uni umumlashtirish bolalar tomonidan standartlarni - geometrik figuralarni bilish bilan yordam beradi. Shuning uchun, vazifa hissiy rivojlanish standartga (u yoki bu geometrik shaklga) muvofiq, bolaning turli xil narsalarning shaklini tanib olish qobiliyatini shakllantirishdir. Bola qachon geometrik shakllarni ajrata boshlaydi? L. A. Vengerning eksperimental ma’lumotlari 3-4 oylik bolalarda bunday imkoniyat borligini ko’rsatdi. Yangi figuraga e’tibor qaratish buning dalilidir. Hayotning ikkinchi yilida bolalar rasmga ko’ra erkin tanlashadi bunday juftlik namunasi: kvadrat va yarim doira, to’rtburchak va uchburchak. Ammo bolalar to’rtburchak va kvadrat, kvadrat va uchburchakni faqat 2,5 yildan keyin ajrata oladilar. Murakkab shakldagi figuralar modeli asosida tanlash taxminan 4-5 yoshda amalga oshiriladi va murakkab shaklni ko’paytirish hayotning beshinchi va oltinchi yilidagi individual bolalar tomonidan amalga oshiriladi.