I-bob. Mass-media va tv jurnalistika. Ommaviy axborot vositalari. Televizion va media muhiti

I-BOB. MASS-MEDIA VA TV JURNALISTIKA.
Ommaviy axborot vositalari. Televizion va media muhiti.

Ommaviy axborot vositalari nima? Mass-media - ommaviy axborot vositalaridir. Vizual, og'zaki, ovozli ma'lumotlarni markazlashtirilgan holda tarqatish va uzatish mumkin bo'lgan texnik va tashkiliy kompleks. Ommaviy axborot vositalariga televidenie, matbuot, kino, Internet kiradi. Hozirgi vaqtda ommaviy axborot vositalariga nafaqat ma'lumot beruvchi vosita, balki jamoatchilik fikrini shakllantirish va ko'ngil ochish vositasi sifatida ham qaralmoqda. Fikr-mulohazalarni rivojlantirish orqali ommaviy axborot vositalariga ta'sir qilish yoki tinglovchilar, o'quvchilar, tomoshabinlar tomonidan o'z fikrlarini bildirish mumkin.

"Jurnalistika" atamasi frantsuzcha "jurnal" so'zidan kelib chiqqan bo'lib, "kundalik"degan ma'noni anglatadi. Ushbu atama ma'no jihatidan torroq bo'lgan bir qator sinonimlarga ega. Biz bosma nashrlar, televizion kanallar, radiostansiyalar to'plamini nazarda tutganimizda "ommaviy axborot vositalari" yoki G'arb uslubida - "mass media" deymiz. "Ommaviy aloqa" tushunchasi ko'pincha sotsiologlar va psixologlarning tadqiqotlarida uchraydi. Asosiy atama sifatida jurnalistika so'zi eng sig'imli, talqini ham aniq. Axborot, targ'ibot, aloqa atamalari turli ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Jurnalistika-ommaviy axborot vositalarini yig'ish, qayta ishlash, talqin qilish va tarqatish bo'yicha ijtimoiy faoliyat.
Jurnalistika tizimida turli xil "faol kuchlar" ishtirok etadi.
1. Ta'sischi, ular davlat va jamoat tashkilotlari, fuqarolar guruhlari, shaxslar bo'lishi mumkin. Ta'sischi gazeta va jurnal korxonalari, televidenie va radio kompaniyalari, axborot va reklama agentliklarini tashkil etish huquqiga ega. Ta`sischi tashkil etgan OAV ga egalik va rahbarlik huquqiga ega.
3. Jurnalistlar-ommaviy axborot vositalarini yig'ish, qayta ishlash va joylashtirish bo'yicha avtorlik faoliyatini olib boruvchi, doimiy va mustaqil ishchilari.
4. Matnlar-jurnalistlarning asarlari, agentliklarning xabarlari, ommaviy axborot vositalarida e'lon qilingan reklama va boshqa axborot materiallari. Matn tushunchasi nafaqat matbuotda nashr etishni, balki televizion, radioeshittirishni ham anglatishi mumkin. Zamonaviy ommaviy axborot vositalarining matnli haqiqati murakkablashdi. Fotosuratlar vizual tasvirlarda hikoya sifatida aytiladi. Internetda gipermatnga asoslangan tarmoq tushunchasi paydo bo'ldi, unda ko'plab mualliflar bo'lishi mumkin. Interent, televizor deb ataladigan narsalar bilan bog'liq.grafik, vizual va akustik xabarlarni birlashtirgan makrotekstlar. Biroq, jurnalistik matnlarning xilma-xilligiga qaramay, ularning barchasi umumiy xususiyatlarga ega: ular ijtimoiy voqelik dunyosini va jurnalistning o`ziga hos ijodkorligini aks ettiradi.
5. Jurnalistlar tomonidan matnlarni qabul qiluvchilarga etkazish uchun foydalaniladigan kanallar bosma, televidenie, radio va yaqinda ularga qo'shilgan internetdir.
6. Ommaviy auditoriya-bu ma'lum bir nashr yoki dastur yo'naltirilgan jamiyatning bir qismi. E'tibor bering, jurnalistlar va ommaviy auditoriya qarama - qarshi hodisalar emas. Tomoshabinlarning ayrim vakillari jurnalistik matnlarni (masalan, tahririyatga yuborilgan xatlar) yaratishi mumkin, jurnalistlarning o'zlari o'zlari bo'lmagan boshqa ommaviy axborot vositalariga nisbatan auditoriya vazifasini bajaradilar.
7. Ijtimoiy institutlar - davlat va xo'jalik organlari, turli partiyalar, kasaba uyushmalari, ularning faoliyati ommaviy axborot vositalarida ular qabul qilgan qarorlarga ta'sir o'tkazish maqsadida muhokama qilinadi.
8. Va nihoyat, haqiqatning o'zi, bu jurnalistika manbai va uning ta'sirini yakuniy ob'ekti vazifasini bajaradi.
Ushbu tizimning barcha elementlari bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Jurnalistikaning tarkibiy qismlari umuman ijtimoiy tizim bilan chambarchas bog'liqdir. Shunday qilib, boshqaruv organlari, ta'sischi, ijtimoiy institutlar jamiyatning siyosiy institutlari tarkibiga kiradi. Jurnalistlar mamlakat ziyolilari va turli jamoat, professional tashkilotlar vakili. Ommaviy auditoriya mamlakat aholisining deyarli barcha bo'limlari - mintaqaviy, milliy, professional, demografik tarkibiga kiradi.
Jurnalistika-bu aniq, ammo ko'p qirrali hodisa. Jurnalistika deganda biz ommaviy axborot vositalari tizimini, ijtimoiy institutni, faoliyat tizimini, kasblar to'plamini va asarlar tizimini tushunamiz.
Jurnalistika ommaviy axborot vositalari tizimi sifatida juda keng doiradir. Ommaviy axborot vositalarini uzatish kanallarining har biri - bosma, radio, televidenie - turli xil turlarni-nashrlarni, radiostansiyalarni, televizion kompaniyalarni o'z ichiga oladi. Ularning tasnifi hududiy mansublik, mulkchilik shakli, predmet-tematik va sinfiy yo'nalish kabi xususiyatlarga ko'ra amalga oshiriladi.
Jurnalistika ijtimoiy institut sifatida jurnalistika institutlarini o'z ichiga oladi: gazeta va jurnal muharrirlari, televidenie va radio kompaniyalari, axborot agentliklari, matbuot markazlari, shuningdek ularga xizmat ko'rsatadigan korxonalar: aloqa xizmatlari, matbaa fabrikalari, distribyutorlar, o'quv markazlari.
Jurnalistik faoliyat tizimiga quyidagilar kiradi: ijodiy faoliyat (jurnalistlarning matnlarni yaratish bo'yicha ishi), tashkiliy faoliyat (nashrlar sonini yaratish va ularga rahbarlik qilish, ilmiy tadqiqotlar o'tkazish, kadrlar tayyorlash), targ'ibot (ommaviy auditoriyada ma'lum bir mafkuraviy modelni ishlab chiqish istagi).
Jurnalistika kasblar to'plami sifatida sof jurnalistik ixtisosliklar to'plami bilan ifodalanadi (muxbir, sharhlovchi, izohlovchi, ocherkist, feletonist). Shu bilan birga, zamonaviy ommaviy axborot vositalari asosan menejment, reklama, huquq, dasturlash, muhandislik va texnik yordam sohasidagi mutaxassislarga bog'liq.
Jurnalistika asarlar tizimi sifatida nafaqat nashr etilgan matnlarni, balki tahririyat ichidagi materiallarni (scenariy va rejissyorlik rejalari, translyatsiya tarmoqlari, xatlar sharhlari), shuningdek turli ijtimoiy institutlarga murojaatlarni (ma'lumot va tushuntirish so'rovlari, akkreditatsiya so'rovlari va boshqalar)ni o'z ichiga oladi.
Ommaviy axborot vositalari orasida tedevidenie eng kenjasi bo’lib, mamlakatimizda uning paydo bo’lganiga deyarli bir asrdan oshdi. Shu davrlar orasida paydo bo’lgan tajribalar, ko’rsatuvlar tayyorlash mahoratidan kelib chiqqan xulosalar natijasida telejurnalistika nazariyasi haqida ilmiy mulohazalar paydo bo’ldi. ¹

1^ O’zR. Prezidentining “O’zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universitetini tashkil etish to’g’risida» gi qarori 2018 yil 24 may.