I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Yuqoriga tik otilgan jism qancha vaqt yuqoriga ko‘tarilsa, 
shuncha vaqtda pastga qaytib tushadi. Jism qanday tezlik bilan 
yuqoriga tik otilgan bo‘lsa, u qaytib tushayotib, otilgan nuqtaga 
yetganida xuddi shunday tezlikka erishadi.
Agar (2) formulada tezlanishni nolga teng deb olsak, bu formula tekis 
harakat formulasiga aylanadi. Yuqoriga tik otilgan jism harakatini tahlil qilish 
va masalalar yechish uchun, asosan, boshlang‘ich tezlik haqidagi ma’lumot 
kerak bo‘ladi.
Masala yechish namunasi
40 m/s tezlik bilan yuqoriga tik otilgan jismning 3 s dan keyingi tezligi 
qancha bo‘ladi? Shu vaqt davomida jism qancha balandlikka ko‘tariladi? 
g = 10 m/s
2
deb olinsin.
 
Berilgan: Formulasi: Yechilishi:
υ
0
= 40 m/s; υ = υ
0
– gt; υ = (40 – 10∙3) m/s = 10 m/s; 
t = 3 s;
g = 10 m/s
2
. h = υ
0
t –
gt
2
2 . h = (40 ּ 3 – 
10 ּ 3
2 
) m = 75 m.
Topish kerak:
Javob: υ = 10 m/s; h = 75 m.
υ = ? h = ?
1. Olmani 3 m/s tezlik bilan yuqoriga tik otsangiz, ilib olishingiz paytida uning tezligi 
qancha bo‘ladi?
2. Jism vertikal yuqoriga 40 m/s tezlik bilan otildi. Qancha vaqtdan so‘ng uning tezligi 
ikki marta kamayadi?
1. 25 m/s tezlik bilan yuqoriga tik otilgan jismning 2 s dan keyingi tezligi qancha 
bo‘ladi? Shu vaqt ichida qancha balandlikka ko‘tari ladi? Ushbu va keyingi 
masalalarda g = 10 m/s
2
deb olinsin. 
2. Jism 30 m/s tezlik bilan tik yuqoriga otildi. Jism qanday balandlikka ko‘tariladi 
va qancha vaqtdan keyin otilgan nuqtaga qaytib tushadi?
3. Jism 40 m/s tezlik bilan tik yuqoriga otildi. 5 s dan keyin jismning tezligi qanday 
bo‘ladi? Shu vaqtda jism qanday balandlikda bo‘ladi? 
4. 20 m/s ga teng boshlang‘ich tezlik bilan erkin tushayotgan jismning harakat 
boshlangandan 4 s o‘tgan paytdagi tezligi qanday (m/s) bo‘ladi?
5. Vertikal yuqoriga otilgan jism 6 s dan keyin yerga qaytib tushdi. Jismning
boshlang‘ich tezligi qanday bo‘lgan? Jism qanday balandlikka ko‘tarilgan?
2

---

53
II bob. To‘g‘ri chiziqli harakat