I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: og‘irlik kuchining osmaga ta’siri, og‘irlik 
kuchining tayanchga ta’siri, jismning og‘irligi.
1. Jism massasi va og‘irligi tushunchalari orasida qanday farq bor? Biz shayinli 
tarozida jism massasini o‘lchaymizmi yoki og‘irliginimi? Og‘irlikning og‘irlik 
kuchidan farqi nimada?
2. Ko‘tarish kranining trosiga massasi 2 t bo‘lgan yukli konteyner osilgan. Kon-
teynerga ta’sir etayotgan kuchni o‘zingiz masshtabda grafik tarzida tasvirlang.
m
= g
F
og‘
F
og‘ 
= mg;
≈ 1 kg. 
m
= 10
9,8
.

---

105
V bob. Tashqi kuchlar ta’sirida jismlarning harakati
1. Tayanchga mahkamlangan prujinaga 50 g massali jism osilgan. Jismga ta’sir 
etadigan og‘irlik kuchi va prujinaning elastiklik kuchi o‘zaro muvozanatlash-
ganda jismning og‘irligi nimaga teng bo‘ladi? Ushbu va keyingi masalalarda 
g = 10 m/s
2
deb oling.
2. Prujina ustiga o‘rnatilgan tayanchga 80 g massali jism qo‘yilgan. Muvozanat 
holatida jismning og‘irligi nimaga teng bo‘ladi?
3. Qo‘zg‘almas holatdagi dinamometrga 200 g yuk osildi. Muvo zanat holatida 
yukning og‘irligi qancha? Elastiklik kuchi-chi?
4. O‘zingizning massangizni bilgan holda tinch holatda turgan paytingizdagi 
og‘irligingizni hisoblang.
29-§.
 YUKLAMA 
 VA VAZNSIZLIK
Yuklama
Prujinaga m massali jism osib, uni tinch holatda 
ushlab turaylik. Muvozanat holati tiklanganda jism-
ning og‘irligi:
→
P
= 
→
F
og‘
yoki
→
P
= mg (1)
bo‘ladi (93-a rasm). 
Agar prujinani keskin yuqoriga harakatlantirsak, 
uning muvozanat holatidagiga nisbatan cho‘zilganli- 
gini ko‘ramiz (93-b rasm). Demak, yuqoriga yo‘nal-
gan tezlanishda yukimizning og‘irligi ortadi. Buning 
sababini Nyutonning ikkinchi qonuni yordamida tu-
shuntirish mumkin. Yuk yuqo riga a tez lanish bilan 
harakatlantirilganida, prujinaga og‘irlik kuchidan 
tash qari qo‘shimcha ma kuch ta’sir etadi. Bunda og‘irlikning qiymati o‘gir-
lik kuchi va qo‘shimcha kuch yig‘indisiga teng bo‘ladi: 
→
P
= 
→
F
og‘
+ ma yoki
→
P
= mg + ma . (2)