I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

2-§. FAZO VA VAQT
Fazoning cheksizligi
Olamda mavjud bo‘lgan barcha narsalar fazoda joylashgan. Fazoni 
egallamagan va fazodan tashqarida bo‘lgan birorta ham obyеkt mavjud 
emas va bo‘lishi ham mumkin emas. Boshqacha aytganda, fazo matеriya 
bilan uzluksiz bog‘langan. Fazo chеksiz va chеgarasizdir. Fazo haqidagi 
tasavvurlarimizni faqat matеmatik ko‘rinishda – sonlar bilan ifodalashimiz 
mumkin. Dеmak, osmon jismlari orqasida yanada uzoq joylashgan boshqa 
jismlar mavjud. Biz osmondagi yulduzlardan faqat 3 mingtasini ko‘ra 
olamiz, xolos. Yorug‘lik nuri 1 sekundda 300 000 km masofani bosib o‘tadi. 
Shunday tezlikda eng yaqin yulduz (sentavr)ning nuri bizga 4 yilda yetib 
keladi. Bu masofaning qanchalik kattaligini faqat hisob-kitoblar ko‘rsatadi. 
Shu yulduzgacha bo‘lgan masofani hisoblab ko‘raylik:
Berilgan: Formula: Yechilishi:
t = 
4 yil ≈ 126 230 400 s; s = υt. s = 300 000 km/s · 126 230 400 s = 
υ = 300 000 km/s. = 37 869 120 000 000 km.
Topish kerak: Javob: s = 37 869 120 000 000 km. 
s = ?

---

12
Kinematika asoslari
Faraz qilib ko‘raylik. Soatiga 1000 km tezlikda uchadigan samolyotda 
Yerdan o‘sha yulduzga borishimiz kerak bo‘lsin. Hisoblashlar shuni 
ko‘rsatadiki, buning uchun 4300 yildan ko‘proq vaqt davomida kecha-yu 
kunduz to‘xtamasdan uchishimiz kerak bo‘ladi.
Bizga ko‘ringan yulduzlar ortida yana son-sanoqsiz yulduzlar bor. Fazoda 
bir-biriga bog‘liq ravishda harakat qiladigan yulduzlar sistemasi galaktikani 
tashkil etadi. Biz eng kuchli asboblardan foydalanishimizga qaramasdan, 
fazoning kichik bir qisminigina kuzata olishimiz sababli, galaktikalarning 
aniq sonini aniqlash qiyin. Olimlar hisobiga ko‘ra, Quyosh sistemasi o‘rin 
olgan bizning galaktikamizda 200 dan 400 milliardgacha yulduz borligi faraz 
qilinmoqda. Yorug‘lik tezligida harakat qilinsa, galaktikamizning bir chetidan 
ikkinchi chetiga borish uchun 100 ming yil kerak bo‘lar ekan. Bepoyon 
fazoda esa 100 dan 200 milliardgacha galaktikalar mavjud bo‘lib, har bir 
galaktikada yuz milliardlab yulduzlar bor deb hisoblanmoqda. Eng uzoqda 
topilgan galaktikaning yuborgan nuri bizga deyarli 10 milliard yildan keyin 
yetib keladi. Fazoning qanchalik kengligini tasavvur qilib ko‘ring. Demak, 
fazo cheksiz.