85
IV bob. Harakat qonunlari
(3)
υ
2
= 10
· 50
m
s— = 2,5
m
s— ;
200
a
2
= 2,5 ms—
= 5 m
s— .
0,5
2
2
m
1
a
1
=
m
2
a
2
yoki
a
1
a
2
=
m
2
O‘zaro ta’sirlashgan ikki jismning tezlanishlari ular ning massa
lariga teskari proporsional bo‘lib, o‘zaro qaramaqarshi yo‘nal
gandir.
Bunga misol tariqasida 67-rasmda tasvirlangan massalari turlicha bo‘lgan
aravachalar harakatini keltirish mumkin.
O‘zaro ta’sirda jismlarning
olgan tezlanishlari a
1
=
υ
1
/
t va
a
2
=
υ
2
/
t ekan-
ligini hisobga olsak, (3) dan quyidagi ifoda kelib chiqadi:
υ
1
υ
2
=
m
2
Jismlarning o‘zaro ta’sir tufayli olgan tezliklari ular massa
lariga teskari proporsional bo‘lib, o‘zaro qaramaqarshi yo‘nal
gandir.
Masalan, bola tinch turgan qayiqdan qirg‘oqqa sakraganida,
qayiqning
harakat yo‘nalishi bolaning yo‘nalishiga qarama-qarshi bo‘ladi. Qayiqning
massasi bolaning massasidan qancha marta katta bo‘lsa,
uning olgan tez-
ligi bolaning tez
ligidan shuncha marta kichik bo‘ladi.
Shuni yodda tutish
kerakki, ta’sir va aks ta’sir kuchlarining har biri turli jismlarga qo‘yilgan.
Agar biror kuch namoyon bo‘lsa, yana qayerdadir unga miqdor jihatdan
teng, ammo qarama-qarshi yo‘nalgan kuch, albatta, mavjud bo‘ladi.
Masala yechish namunasi
Massasi 50 kg bo‘lgan bola qayiqdan qirg‘oqqa sakrab, 0,5 s ichida
10 m/s tezlik oldi. Agar qayiqning massasi 200 kg bo‘lsa, shu
vaqt ichida
qayiq qanday tezlik oladi? Shu vaqtda bola va qayiq qanday tezlanish oladi?
Berilgan: Formulasi: Yechilishi:
m
1
= 50 kg;
m
2
= 200 kg;
υ
1
=
m
2
dan
υ
2
=
υ
1
· —
m
1
m
1
υ
2
m
2
;
υ
1
= 10 m/s;
a
1
=
υ
1
t— ;
t = 0,5 s.
Topish kerak: a
2
=
υ
2
t— .
υ
2
= ?
a
1
= ?
a
2
= ?
Javob:
υ
2
= 2,5 m/s;
a
1
= 20 m/s
2
;
a
2
= 5 m/s
2
.
m
1
m
1
(4)
.
.
a
1
= 10 ms—
= 20 m
s— .
0,5
2
2
