I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Elastiklik kuchi tashqi kuch ta’siridagi 
deformatsiya kattaligiga to‘g‘ri propor­
sional.
Bu qonunni 1660-yilda ingliz olimi Robert Guk 
kashf etgan. Shuning uchun u Guk qonuni deb 
ata ladi.
Jism (prujina, sim)ning bikirligi k qancha katta 
bo‘lsa, uni cho‘zish yoki si qish, ya’ni deformatsi-
yalash shuncha qiyin kechadi. Bikirlik koeffitsiyenti 
turli jismlar uchun turlicha qiymatga ega. Uzun-
ligi 
l, ko‘ndalang kesim yuzasi S bo‘lgan sterjenning 
bikirligi – k quyidagicha ifodalanadi: 
k = E —
S
l .
Bunda E – sterjen yasalgan moddaning elastiklik modu- 
li (Yung mo duli) deb ataladi, u turli moddalar uchun 
turlicha bo‘ladi. 
Prujina F
t
tashqi kuch ta’sirida siqilganida, u ∆l ga 
qisqaradi. Kuch ortib borishi bilan ∆l ham proporsional 
ravishda oshib boradi (82-rasm), ya’ni Guk qonuni o‘rin-
li bo‘ladi. Kundalik turmushimizda cho‘zilish va siqi-
lish deformasiyalaridan tashqari egilish (83-rasm), siljish 
(84-rasm) va buralish (85-rasm) deformasiyalarini ham 
kuzatishimiz mumkin.
Guk qonunining bajarilishi ki ch ik deformasiyalar 
uchun o‘rin li. Elastik de formatsiyaning tash qi kuchga 
bog‘liqligi gra figi (86-rasm) tashqi kuch ning ma’lum qiy-
matigacha koordinata boshidan o‘tuv chi to‘ g‘ri chiziqdan 
iborat bo‘lib, unda Guk qonuni bajariladi.
(4)
∆
l
81­rasm. Deformatsiya ning 
ta’sir etuvchi kuchga 
bog‘liqligi
F
→
el
F
→
el
mg
2mg
83­rasm. Egilish 
deformatsiyasi
F
→
el
mg
82­rasm. Siqilish 
deformatsiyasining ta’sir 
etuvchi kuchga bog‘liqligi
P
3
mg
mg
mg
P
2
P
1