I bob. Mustaqillik davrida sozandalik san’atining nazariy asoslari

II.2.Sozandalar jamoasining shakllanishi

Ansambl (fransuzcha ensemble – birgalikda, uyg‘unlik) ma’nosini bildiradi.
Vokal yoki cholg‘u musiqasi asarini bir necha ijrochi tomonidan ijro etilishi
ansambl deyilib ular ijrochilar soniga qarab turlicha ataladi. Agar ikki ijrochi
uchun bо‘lsa duet, uch ijrochi - trio, tо‘rt ijrochi – kvartet, besh ijrochi – kvintet...
bazida orkestrning kichraytirilgan jamoasiga ham ansamb iborasi qо‘llaniladi.
Bundan tashqari bir cholg‘udan tuzilgan (qashqar rubobi, doyra, chang va x.z.)
yoki bir cholg‘u oilasidan (dutor oilasi yoki g‘ijjak oilasidan) tashkil topgan,
aralash va an’anaviy cholg‘ularidan tarkib topgan ansambllar ham mavjud. Bir
ijrochi о‘zi biror cholg‘uda chalib ashula aytishi, ovoz bilan biror cholg‘uning
jо‘rligi, jо‘rnavozlik ham ansambl deyiladi. Cholg‘u ansambllarida ijro etiladigan
musiqa asarining xususiyatiga kо‘ra unison ansambl yoki kо‘p ovozli ansambl
bo‘ladi. Unison ansambllarda bir xil balandikdagi tovush bir vaqtda ijro etilsa kо‘p
ovozli ansamblda har-xil balandlikdagi tovushlar bir vaqtda ijro etiladi. О‘zbek
milliy cholg‘ulari rang-barangligi bois turli tarkibdagi ansambllar tuzish
imkoniyati mavjud. Shu bois ansambl uchun repertuar tanlaganda ansambldagi
mavjud cholg‘ular va cholg‘u ijrochilarining ijro mahoratini hisobga olgan holda
moslashtirish va cholg‘ulashtirishda alohida e’tibor berish maqsadga muvofiq.
Tanlangan asar ansambl sozandalarining musiqiy-nazariy bilimlarini, ijrochilik
mahoratlarini oshirish, kо‘rsatish bilan birga tinglovchiga ham ma‘naviy ozuqa
berib ma’qul bо‘lishi shart.
An’anaviy cholg‘u ansambllari tarkibiga doyra, nay, qо‘shnay, g‘ijjak, sato,
dutor, tanbur, chang, qonun, ud, qashqar rubobi, afg‘on rubobi kabi milliy
cholg‘ular kiradi. Milliy ansambllardan yana biri surnay, karnay, nog‘ora va
doyralardan tuzilgan ansambl bо‘lib, xalqimiz qadimdan to hozirgi kunga qadar
tо‘y-tomosha, sayl va katta yig‘inlarda keng foydalanib kelishgan.Estrada san’ati hozirgi kunda keng tarqalgan san’at turlaridan biridir. Estrada deganda ko’pchilikning ko’z o’ngida estrada qo’shiqchiligi gavdalanadi. Estrada
qo’shiqchiligidan tashqari estrada ansambl va estrada orkestr jamoalari ham
mavjud. Estrada orkestrida asosan estrada va jaz musiqalari ijro etiladi. Estrada
orkestri torli, damli, klavishli, zarbli va elektromusiqa cholg‘ularidan tashkil
topadi.
Estrada simfonik orkestrida esa katta jamoa birlashgan bо‘lib unda zarbli
cholg‘ular, fortepiano, samsintizator, gitara, bas gitara, truba, trombon, saksofon,
simfonik orkestrining kamoncha bilan chalinadigan cholg‘u cholg‘ular guruhi,
yog‘och-puflab chalinadigan cholg‘u cholg‘ular guruhi hamda litavra, arfa va
boshqa cholg‘ular kiradi.
Orkestr (yun. orchestra – yunon teatrida sahnaning old maydonchasi) – turli
musiqa cholg‘u cholg‘ularini chaluvchilardan tuzilgan va ular uchun yaratilgan
asarlarni birgalikda ijro etuvchi sozandalar jamoasi. Orkestr kamer ansambldan
dirijyor tomonidan boshqarilishi va ba’zi partiyalar yakka sozlarda emas, balki
sozandalar guruhi tomonidan ijro etilishi bilan farqlanadi. Sozlarning turlari va
tuzilishiga orkestrlar simfonik orkestr, xalq cholg‘u cholg‘ulari orkestri, kamer
orkestr, puflamalar orkestri, torli cholg‘ular orkestri, estrada orkestri, jaz orkestri
va boshqa turlarga bо‘linadi. О‘zbekistonda orkestrlarning barcha turlari mavjud.