I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

Birlamchi
uglerod
Uglerod atomi bevosita
bitta uglerod atomi bilan
birikkan
CH3 CH2 CH3
Ikkilamchi
uglerod
Uglerod atomi bevosita
ikkita uglerod atomi bilan
birikkan
CH3 CH2 CH3
28
Uchlamchi
uglerod
Uglerod atomi bevosita
uchta uglerod atomi bilan
birikkan
CH3 CH CH3
CH3
To‘rtlamchi
uglerod
Uglerod atomi bevosita
to‘rtta uglerod atomi bilan
birikkan
CH3 C CH3
CH3
CH3
CH3 C CH
CH3
CH3CH3
CH2 CH3
2,2,3- trimetilpentan
Ushbu moddada 5 ta birlamchi,
1 ta ikkilamchi, 1 ta uchlamchi, 1 ta
to‘rtlamchi uglerod atomi bor.
Alkanlarni galogenli hosilalarini nomlash
Xalqaro (sistematik) nomenklaturaga ko`ra alkanlarni galogenli hosilalarini
nomlashda quyidagi qoida va ketma-ketlikka amal qilinadi:
1. Galogen asosiy uglerod zanjirida bo`lishi kerak.
2. Asosiy zanjirdagi uglerod atomlarini galogen yaqin tomondan raqamlab
chiqiladi.
3. Yonaki zanjirdagi radikallar yoki galogenlarni nomi ularni asosiy zanjirdagi
ular bog`langan uglerodni tartib raqami ko`rsatilgan holda alifbo tartibida
aytib o`tiladi va ohirida asosiy zanjirni nomi aytiladi.
CH3 CH
CH3
CH
Cl
CH2 CH3
1 2
3
4 5 2-metil-3-xlorpentan
29
CH3 CH
CH3
CH2 CH
CH2
CH3
CH2 CH CH3
I
7 6 5 4 3 2 1
4-etil-6-metil-2-yodgeptan
CH3 CH2 CH
Br
CH
CH2
CH3
CH2 CH3
1 2 3 4 5 6
3-brom-4-etilgeksan
Izomeriyasi. Umumiy formulasi bir xil bo‘lib, tuzilishi (fizik va
kimyoviy xossalari) har xil bo‘lgan moddalar izomerlar deyiladi.
To‘yingan uglevodorodlarda izomeriya butandan boshlanadi.
1CH3
2CH2
3CH2
4CH3
n-butan
izobutan
1CH3
2CH 3CH3
CH3
1) 2)
Uglerod atomlari o’zaro birikkanda tarmoqlanmagan tuzilishdagi uglevodorodlarni
normal (n) uglevodorodlar deyiladi. Tarmoqlangan zanjirli uglevodorod
deb normal tuzilishdagi uglevodoroddagi vodorod atomlari o’rnini
uglevodorod radikallari egallagan moddalarga aytiladi. Uglerod atomining
soni oshgan sari, izomerlar soni ham ortib boradi.
Pentanda 3 ta izomer bor:
1CH3
2CH2
3CH2
4CH2
5CH3
n-pentan
(neopentan)
2,2-dimetilpropan
1CH3
2C CH3
CH3
(izopentan)
2-metilbutan
1CH3
2CH 3CH2
4CH3
CH3
1) 2) 3)
(neopentan)
2,2-dimetilpropan
1CH3
2C 3CH3
CH3
CH3
(izopentan)
2-metilbutan
1CH3
2CH 3CH2
4CH3
CH3
2) 3)
30