Tabiatda tarqalishi. Oqsillar o‘simlik protoplazmasining asosini tashkil
etadi. Ular hayvonlarning qoni, suti, muskul va tog‘ayi tarkibida bo‘lib muhim
hayotiy ro‘l o‘ynaydi. Oqsillar soch, tirnoq, teri, pat, jun, ipak tarkibiga ham
kiradi. Shuningdek, tuxumning asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi.
Hayvon va o‘simliklar a’zolarida oqsillar turli funksiyalarni bajaradi.
Ko‘pchilik gormonlar, fermentlar, antibiotiklar va toksinlar oqsil moddalardan
tashkil topgan. Ko‘p hollarda oqsillar hayvon hujayralari qobig‘ini hosil
qiladi va modda almashinish jarayonida hujayralarning o‘sishida muhim rol
o‘ynaydi.
Sinflanishi. Oqsillar kimyoviy tarkibiga ko‘ra oddiy va murakkab oqsillarga
bo‘linadi.
Oddiy oqsillar yoki proteinlarga to ‘liq gidrolizlanganda faqat aminokislotalar
hosil bo‘luvchi oqsillar kiradi. Ular oqsillar orasida ko‘pchilikni tashkil
etadi.
Murakkab oqsillar yoki proteidlarga gidrolizlanganda aminokislotalardan
tashqari oqsil bo‘lmagan tabiatga ega moddalar (uglevodlar, fosfat kislota,
nuklein kislota va b.) ham hosil bo‘ladigan oqsillar kiradi.
143
Oqsillarning umumiy xossalari. Oqsillarning biologik faolligi ularning
molekulasi fazoviy tuzilishi va kimyoviy tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Oqsillar
turli fizik xossalarga ega: ba’zilari suvda kolloid eritma hosil qilib eriydi (tuxum
oqsili), ba’zilari tuzlarning suyultirilgan eritmalarida eriydi, uchinchilari
umuman erimaydi (teri to‘qimalarining oqsillari).
Oqsillar denaturatsiyasi - bu oqsillar konfiguratsiyasining (ikkilamchi
va uchlamchi strukturalarining) qizdirish, radiatsiya, kuchli kislota, ishqorlar,
og‘ir metallar tuzlari, kuchli silkitish ta’sirida buzilishidir. Oqsillar denaturatsiyasida
fazoviy strukturasi buzilishi (vodorod, tuz, efir, polisulfid bog‘larining
buzilishi) natijasida oqsillarning biologik faolligi ham yo‘qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
