I bob. Sanoat ishlab chiqarish, qishloq xo’jaligi

2.2. Texnologik konstruksiyalashni o’rganish


Zamonaviy kiyim murakkab tizimdir. Unga xos konstruksiyaning shakllanish qonuniyatlarini tushunish uchun uzoq o‘tmishga bir nazar tashlaylik. Kiyim hozirgi mukammal ko'rinishiga murakkab bosqichlar orqali yetib kelgan. U odamzod rivojlanishining ilk bosqichlarida iqlim ta’siridan himoya topmoq vositasi sifatida paydo bo'lgan. Uning keyingi rivoji ishlab chiqarish kuchlariga muvofiq davom etgan. Kiyim konstruksiyasining ravnaqida bir necha o‘ziga xos bosqichlami ta’kidlash mumkin. Birinchi bosqich — kiyim timsollarining rivojlanishi (hayvon terisi, daraxtlar po'stlog'i hamda bargi, o‘simliklar tolalari va h.k.). Bu davr yuzlab ming yilliklarni o'z ichiga oladi. Bu bosqichda eramizdan oldin, V ming yilliklarga qadar kiyim odamni iqlimiy ta’sirlardan muhofaza qilgan. Keyinchalik odam to‘qish, ip yigirish va qo‘lda mato to‘qish san’atini egallagan. Kiyim ravnaqining ikkinchi bosqichi tanani maxsus to‘qilgan mato bo‘lagi yordamida o‘rash bilan xarakterlanadi. Awal kiyim sifatida jun, ipli va zig‘ir tolali to'rtburchak yoki ovalsimon shakldagi gazlama bo'Iagi tanaga ko‘rkam taxlamalar hosil qilib o‘ralgan. Yunonlik va rimliklarning burmador kiyimini misol sifatida keltirish jnumkin. Bu kiyimlar nafaqat himoyaviy, balki estetik vazifani ham bajara boshlagan. Odam tanasining shakliga mos kiyim bichishga ilk urinishlar sharqda kuzatilgan, lekin bu yerda u o‘z rivojini topmagan. O‘rta Osiyo kiyim kechaklarining uzluksiz o‘zgarishi va rivojlanishi butun Markaziy Osiyo hayoti bilan bog'liq. O'rta asrda kiyimlar mahalliy iqlimga va xalqlarning urf-odatlariga rnoslangan, ya’ni kiyimlarda umumiylik, bir xillik kasb etgan. 0 ‘zbek xalqining kiyim-kechaklari juda xilma-xil, rang-barang va jozibalidir. Hamma davrlarda libosga qarab insonning qaysi ijtimoiy toifaga mansubligini bilish mumkin bo‘lgan. Kiyimlarning bichimi asosan mintaqalar bo‘yicha shakllangan. Bichimi bir xilda bo‘lsa-da mato va ranglarini tanlashda regionlar birbiridan farq qilgan. XIX asming 1980— 1990-yillarigacha ustki kiyimlarda asosan, to‘g‘ri chiziqli bichiq va «rum» bichig‘i saqlanib kelingan, yoqasi yaxtak yoqa, etagining yoni yirtmoch qilingan. 1980—1990-yillardan boshlab rus va tatar kiyimlari ta’sirida yuqori tabaqa kiyimlarining siluetida o'zgarishlar paydo bo‘lib, bichig‘i murakkablashdi. Yevropada kostum bilan qomat rasoligini ifodalashga qulayroq sharoit yaratilgan. Kiyim tikuvchi hunarmandlar Yevropada XII asrda, Rossiya shaha.iarida esa taxminan XIV asrda paydo bo‘lgan. «Portnoy» ruscha «porti», ya’ni kiyim so'zidan kelib chiqqan. IX asrdan boshlab kiyimni bir-biriga biriktirilgan to‘g‘ri burchaklardan tayyorlashgan. Keyinchalik uni qomat shakliga yaqinlashtira boshlashdi. To‘rtburchakli bo‘laklar tana shaklida qirqilib, yonlari tasmalar bilan ulangan. Bunday kiyimning ko'rinishi ko‘rkam bo'lmagani bois kiyim ritsarlar yarog‘-aslahalarining bo'linishi kabi bichila boshlandi. Shuni ta’kidlash joizki, yenglar uzoq vaqt davomida kiyimning mustaqil bo‘lagi edi.
Ishchi eskizning maqsadi va uni bajarish ketma-ketligi
Eskiz - bu qismning barcha elementlari nisbatlarini majburiy ravishda saqlagan holda unda tasvirlangan qismni tayyorlash uchun barcha kerakli ma'lumotlarni o'z ichiga olgan, o'lchovni aniq ko'rsatmasdan qo'l bilan qilingan vaqtincha rasm. Eskizlar quyidagilarga bo'linadi.
a) yangi dizayndagi kontseptual dizaynlar, ularga muvofiq qismlar yoki ishchi rasmlarning prototiplari tayyorlanadi;
b) tayyor qismlardan tayyorlangan eskizlar, ya'ni mahsulotlarni ta'mirlash jarayonida vaqtdan oldin elektr jihozlari uchun ehtiyot qismlar tayyorlash va boshqa hollarda tabiatdan tortib olish jarayoni.
Kvadratlar yoki millimetrli qog'ozlarda eskizlarni bajarish eng qulaydir, chunki qog'oz panjara chiziqlarini asosiy tasvir chiziqlari, eksenel, masofaviy o'lchov chiziqlari va boshqalar sifatida ishlatish eskizni tayyorlash jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi va shu bilan birga qism elementlarining nisbatlarini saqlab qolish osonlashadi.
Eskizni tayyorlashdan oldin qismning tarkibiy shakllarini sinchkovlik bilan o'rganish, qismni alohida geometrik elementlarga (qism shakllari) aqliy ravishda ajratish kerak; rasm uchun eng maqbul bo'lgan qism yoki ish joyini o'rnating; asosiy ko'rinishni va kerakli proektsiyalar sonini aniqlang; mos keladigan qog'oz o'lchamini (o'lchamini) tanlang va chizish uchun ramka (eskiz) chizib oling, asosiy yozuv uchun bo'sh joy qo'ying (burchak muhri).
Rasmlar (turlar) hajmini tanlashda o'lchov chiziqlari va o'lchamlarini to'g'ridan-to'g'ri rasmlarga joylashtirishni va qismning tarkibiy shakllarini etarlicha aniq vizualizatsiya qilishni hisobga olish kerak.
Bir vaqtning o'zida barcha proektsiyalarda tasvirlab, qismning eskizini markaziy korpusdan (elementdan) boshlash qulayroqdir, so'ngra ushbu qismlarning iloji boricha aniq nisbatlarini kuzatib, unga qismning qolgan qismlarini asta-sekin yig'ib oling.
Badiiy eskizlaringiz uchun alohida albom oling va unga barcha yangi g'oyalarni qo'shib qo'ying. Agar ulardan ba'zilari zudlik bilan amalga oshirilishini topmasa ham, eskizlarning hech biri tashlanmasligi kerak, chunki ular kelajakda sizga foydali bo'lishi mumkin. Albomni yangi modellar bilan to'ldirish, ba'zida oldingi, amalga oshirilmagan g'oyalarga qaytish. Ehtimol, bir muncha vaqt o'tgach, siz ularga yangi shaklda qarab, hayotga qaytarasiz.
Va endi badiiy eskiz nima bo'lishi kerakligi haqida bir necha so'z.