I. Bob Til fonetikasi tilshunoslikning bir tarmog‘i sifatida nimani o‘rganadi?


Urg‘uli unlilar tovushlarini tahlil qilish


Download 60.92 Kb.
bet8/20
Sana24.03.2023
Hajmi60.92 Kb.
#1290425
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   20
Bog'liq
QOZOQ TILINING FONETIK XUSUSIYATLARI 1

Urg‘uli unlilar tovushlarini tahlil qilish
[o] unli fonemasi faqat kuchli holatda (stress ostida) uchraydi. Bunday hollarda "O" kamaytirilmaydi: mushuk [k haqida t'ik], qo'ng'iroq [kalak haqida l’ch’yk], sut [malak haqida], sakkiz [dyuym haqida s’im’], qidiruv tizimi [paisk haqida waya], dialekt [g haqida var], kuz [ haqida syn'].
Stresssiz [o] ham aniq talaffuz qilinganda "O" ning kuchli pozitsiyasi qoidasidan istisno faqat ba'zi xorijiy so'zlar: kakao [kaka" haqida], veranda [pa "ti haqida], radio [ra "di haqida], boa [b haqida a"] va bir qator xizmat ko'rsatish birliklari, masalan, uyushma №.
Yozuvdagi [o] tovushi boshqa harf bilan aks etishi mumkin "yo" - [o]: buriling [t' haqida rn], gulxan [kas't' haqida R].
Qolgan tovushlarni tahlil qiling to'rt unli stress holatida ham hech qanday qiyinchilik tug'dirmaydi.

Ruscha so'zlardagi urg'usiz unlilar va tovushlar


So‘zga urg‘u qo‘ygandan keyingina tovush tahlilini to‘g‘ri o‘tkazish va unlining xususiyatlarini to‘g‘ri aniqlash mumkin. Tilimizda omonimiya mavjudligini ham unutmang: "mok - zamok" uchun va fonetik sifatlarning kontekstga (holat, raqam) qarab o'zgarishi haqida:

  • Men uydaman [ya d haqida"ma].

  • Yangi uylar [lekin "vye d a ma"].

DA stresssiz pozitsiya unli o‘zgartiriladi, ya’ni yozilishidan boshqacha talaffuz qilinadi:

  • tog'lar - tog' = [r haqida"ry] - [g a ra"];

  • u onlayn = [ haqida"n] - [ a nla "yn]

  • sertifikat e t e zig'ir \u003d [sv'id ' uh"t" va l'n'itsa].

Urg'usiz bo'g'inlardagi shunga o'xshash unli o'zgarishlar deyiladi kamaytirish. Miqdoriy, tovush davomiyligi o'zgarganda. Va asl tovushning xarakteristikasi o'zgarganda, sifat jihatidan pasayish.
Xuddi shu urg'usiz unli o'z pozitsiyasiga qarab fonetik xususiyatlarini o'zgartirishi mumkin:

  • birinchi navbatda urg'uli bo'g'inga nisbatan;

  • so'zning mutlaq boshida yoki oxirida;

  • ochiq bo'g'inlarda (faqat bir unlidan iborat);

  • qo'shni belgilar (b, b) va undoshning ta'siri ostida.

Ha, boshqacha 1-darajali pasayish. U quyidagilarga bo'ysunadi:

  • birinchi urg‘uli bo‘g‘indagi unlilar;

  • eng boshida ochiq bo'g'in;

  • takrorlangan unlilar.

Izoh: Tovush-harf tahlilini o‘tkazish uchun birinchi urg‘uli bo‘g‘in fonetik so‘zning “boshidan” emas, balki urg‘uli bo‘g‘inga nisbatan aniqlanadi: uning birinchi chap tomonida. Asosan, bu faqat oldingi zarba bo'lishi mumkin: bu erda emas [n'iz'd'e´shn'y].
(yalang bo'g'in) + (2-3 oldindan urg'uli bo'g'in) + birinchi urg'uli bo'g'in ← urg'uli bo'g'in → urg'uli bo'g'in (+2/3 urg'uli bo'g'in)
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   20




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling