I bob xalqaro turizm: nazariya va amaliyot faniga

turistning ehtiyojini qondiradigan, maqsadlari talabiga javob beradigan 
territoriya yoki manzildir.
Destinatsiya birlamchi va ikkilamchi bo‘lishi mumkin. Birlamchi 
destinatsiyaga o‘zining jalb qilish xususiyatlari bilan mijozni tashrif buyurishga 
chorlaydi. Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad – bu qiziqishni ma’lum etarli 
uzoq vaqt oraliqda (masalan, bir haftaga) qondirishdan iborat. 
Ikkilamchi destinatsiya (yoki yo‘lda to‘xtash) birinchi destinatsiyaga borish 
yo‘lida to‘xtalmasa bo‘lmaydigan joyni bildiradi. Ikkilamchi destinatsiyaning 
asosiy vazifasi turistlarni bir – ikki kunga istaklarini qondirishdan iborat.
 
1.2. Turizm turkumlari 
Turizm sohasi – ko‘pqirrali hodisa bo‘lib, u ko‘pgina shakllarda namoyon 
bo‘ladi va ilmiy adabiyotlarda uning juda ko‘p ta’riflari uchraydi. Ammo turizm 
konsepsiyasini yozish va bu tushunchani imkoniyat darajasida aniqroq 
shakllantirish uchun iloji boricha quyidagi savollarni albatta tahlil etish zarur: 
• turizmni o‘rganish maqsadida – turizm fenomeni (hodisa) tahlili 
birinchi galda bu fenomen nimalarni o‘z ichiga qamrab olganligini 
aniqlash talab etiladi; 
• statistika maqsadlari uchun – turizm fenomenini o‘lchash uchun uni juda 
ham aniqlikda belgilash lozim. 
Turizmni boshlang‘ich va nisbatan aniqroq belgilash Bern universiteti 
professorlari Gunziker va Krapaf (Shvetsariya) tomonidan amalga oshirildi va 
keyinroq turizm ilmiy ekspertlari Xalqaro assotsiatsiyasi tomonidan qabul qilindi. 
Olimlar turizmni hodisa sifatida va sayohat chog‘ida vujudga keladigan o‘zaro 
munosabatlar deb qarash kerak deb hisoblaydilar. Qaysikim, u hali doimiy 
bo‘lishga olib kelgani yo‘q va biror-bir foyda olish bilan bog‘liq emas.
Vaqt o‘tishi bilan turizmning bu konsepsiyasi modifikatsiyalashdi va 
turizmda ishbirlarmonlikka doir turli xil sayohatlarni ham kirita boshlashdi. 
Qaysikim, doimiy bo‘lishga olib kelmaydi va kelgan mamlakatda daromad 
ko‘rishni xayoliga keltirmaydi. SHuning uchun ularning iqtisodiy ahamiyati ham 
shundayligicha qoladi. YA’ni turizm «shaxslarni ularning odatdagi muhitidan 
tashqarida bo‘lgan chog‘i, sayohatga chiqqan va joy (manzil)ga etib kelgan, dam 

---

olish yoki ish yuzasidan chetda bir yildan ortiq bo‘lmagan davrdagi faoliyatidir» 
(BTT).
Ular orasida turizmning besh xil ta’rifini konseptual aniqlanishi zarur: 
• turizm – odamlarning mo‘ljallangan turistik manzillar sari harakatlanishi 
natijasi va u erda turistik ehtiyojlarini qondirish maqsadida to‘xtashidir; 
• turizmning turli shakllari ikki bazaviy elementni o‘z ichiga oladi: 
ko‘zlangan turistik manzilga sayohat (joyni almashtirish) va mazkur 
manzilda to‘xtash, qaysikim, joylashish va ovqatlanish va boshqa 
ehtiyojlarni qondirishni ko‘zda tutadi; 
• sayohat turistning doimiy yashash joyidan – mamlakatdan (hudud, 
yashash joyi) chiqib ketishini bildiradi; 
• turistlarning turli turistik manzillar sari harakatlari vaqtinchalik 
hisoblanadi. YA’ni turistlar doimiy yashash joyiga bir necha kun, hafta 
yoki oydan keyin qaytib keladilar; 
• odamlar turistik joylarga turli maqsadlarda tashrif buyuradilar, qaysikim, 
doimiy yashash va daromad olish (ishchanlik faolligi)ni ko‘zda tutmaydi. 
Turizm uning barcha shakllarida rivojlanishi mavjud mablag‘ resurslari va 
individuallarning bir vaqtlariga bog‘liq faoliyatida namoyon bo‘ladi. Ta’kidlash 
zarurki, odamlarning sayohat qilishlari bo‘yicha sabablardan biri bu – sayr, 
tamosho va kundalik tashvishlardan xoli bo‘lish hisoblanadi. Turizm 
sayohatchilarning ko‘zlangan joyga harakatlanishi hisoblanadi, qaysikim ham 
mamlakatda, ham undan tashqarida bo‘lishadi. Ko‘pincha sayohatchilar soni 
mahalliy aholi soni bilan taqqoslanadi, qaysikim ular tashrif buyuradi (hatto son 
jihatidan ulardan oshadi). Turizmning barcha shakllari qaysidir sayohat turini o‘z 
ichiga oladi. Lekin sayohatning hamma turi ham turizm bo‘lavermaydi. BTT 
tavsiyalariga ko‘ra, turistlar hammasi tashrif buyuruvchilar sifatida belgilanadi. 
SHu tarzda barcha sayohatchilar tashrif buyuruvchilarga bo‘linadi. 
Turizm ta’rifini to‘laroq belgilash uchun BTT turizm turlari bo‘yicha 
quyidagi tasnif (klassifikatsiya)ni kiritishni taklif qildi: ichki, kirish va chiqish 
turizmi.