I bob. Yapon tilida fonetik tovushlarning shakllanishi

v  va  u  tovushiga o'xshash tovush hosil bo'ladi. O'zbek tilidagi v  harfi orqali 

berilishi mumkin. Lekin shuni inobatga olish kerakki to'liq o'xshashlik bu yerda 

mavjud emas: yapon  tilida lab-lab bo'lsa, o'zbek tilida lab-tish holatda bo'lishi 

mumkin.  

Zamonaviy yapon  tilida   [w]  tovushi  a  unli tovushi bilan boshlanadigan 

so'zlar oldidan kelishi mumkin. Oldin bu tovush boshqa unlilar oldidan ham kelgan. 

Bu haqda [o] tovushi ya'ni tushum keligining ma'nosini beradigan qo'shimcha 

shaklga ega bo'lgan o ni nazarda tutishimiz mumkin. 

Yarim jarangdosh tovushlar 

Pa-pi-pu-pe-po 

tovushlari yarim jarangdosh tovushlar turkumiga 

kiritishimiz mumkin. Bu haqda juda ko’ savollar mavjud. Yarim jarangdor degani 

nima ma’no beradi? kabi savollar tug’ilishi mumkin. P  tovushi jaranglilar 

turkumiga kirishi mumkinmi? Har qanday darslikda u jarangsizlar tarkibiga 

kirishini boshlang'ich sinflar ham biladi. Kabi tushunchalar yoki savollar berilishi 

mumkin.  

Nara erasigacha p  tovushi jarangsiz hisoblangan bo'lib, b tovushining jufti 

bo'lgan. Keyinchalik u bu martabadan quvilgan bo'lib, uning o'rnini f tovushi 

egallagan. Keyinchalik esa x  tovushiga o'zgartirilgan. P  tovushining o'zi esa 

leksikada taqlidiy tovush hamda fe'l orasida sihlatilib kelingan. Masalan, (xyu: – 

xyu:  pyu: –  pyu:  byu: –  byu:)  –  «shamol esayapti»; (xi: –  xi  pi: –  pi:  bi: –  bi:)  – 

«kimdir yig'layapti».  Ushbu tovushlardan anglash mumkinki, x,p,b  tovushlar 

---

45 

holatning o'zgarish darajasini belgilab ko'rsatishi mumkin.    P tovushi bu holatda 

jarngli tovush vazifasini bajaradi. Chunki b tovushi jarangli tovushdir. Biroq 

jarangsiz deb ham nomlab bo'lmaydi, chunki x tovushining mavjudligi uchun. 

Natijada  p  tovushi arosatda qolib ketayapti, shuning uchun  uni  (xandakuon)  – 

«yarimjarangli tovush» deyiladi. 

Xiragana va kataganani o'rganayotgan talabalar (xannigori yoki xandakuten) 

–  bu  xa-  xi-fu-xe-xo  belgilarning yuqori chap tarafidagi dumaloqchalar yaqinda 

paydo bo'lganligini bilishmaydi. Bungacha to'liq bsh asr odamlar shunaqa tovush 

borligini taxmin qilib kelishgan.  

Hayron qolarli joyi shundaki, birinchi marta handakuten belgilarini portugal 

missionerlari 16 asrda xristian kitoblarini yapon tiliga tarjima qilayotganda 

foydalanishgan. Ular yapon tili yozuviga yangilik kiritishni hohlashmagan, 

shunchaki o’zlariga oson bo’lishi uchungina handakuten belgilaridan tarjima 

jarayonini osonlashtish uchun foydalanganlar. Buning natijasida handakuten 

yordamida yaponlarning og’zaki nutqini ravon talaffuziga erishilgan. Bunga 

yaqqol dalil sifatida yapon=portugal lug’atlaridan Rodriges majmuasini olishimiz 

mumkin. 

Kichkina dumaloqni qo'yish fikri portugallar tomonidan o'ylab topilmagan. 

Gap shundaki, yapon adabiyotida o’sha paytlarda ushbu belgilar avtor biron bir 

hodisani alohida inobatga olmoqchi bo’lganda ihslatgan. Bu fundakuten deb 

aytilgan. Bu o’zbek tilidagi so’zga urg’u berish kabi holatga o’xshatishimiz 

mumkin. Shunday xulosa qilishimiz mumkinki portugaliyalik missionerlar 

shunchaki bu belgilarning ishlatilish ma’nosini o’zgartishgan.  

Meyji davrida «alfavitni tarixiy husnixati» tasdiqlangandan keyin. 

Handakuten belgisini p  tovushiga biriktirilgan. Lekin ko'p insonlar ushbu belgini 

keraksiz deb tushirib qoldirishgan. 1946 yildan boshlab handakuten belgisi 

husnixatda ommaviy tarzda majburiy quyilishi yo’lga qo’yilgan.