I bob. Yapon tilida fonetik tovushlarning shakllanishi

Jarangli tovuhslar  (Dakuten yoki nigori) belgilari –  ayrim  bo'g'inlarning  

yuqori o'ng tarafdagi ikkita kichkina chiziqchalar anchagacha yapon tili 

husnixatida joy olaolmagan. Yaponlar o'zlarini nutqini yozayotganlarida 

---

46 

(manyogana bilan) jarangli va jarnagsiz tovushlar har xil iyerogliflar bilan 

ko'rsatilgan. Lekin hiragana va katagandan foydalanishni boshlaganlarida bu 

imkoniyatdan foydalaib bo'lmagan. Kanada jarangli tovushlarni ifodalash uchun 

alohida belgilar mavjud emas edi.  

Kana  nomi  («vaqtincha belgilar»)  mana  («haqiqiy gramota» ya'ni 

iyerogliflar)terminiga qarama –qarshi nomlanishni olgan. Ikkala alfavitni boshida, 

hiragana va kataganada shaxsiy ma'lumotlar va muhim ma’lumotlarni  yozishda 

ifodalangan.  Dakuten belgisi qoyish haqida qoida chiqganda ham, ko’pchilik uni 

keraksiz narsa kabi bilishgan.    

Dakuten belgisini qo'yish aoidasi yaqinda paydo bo'lgandir. Hatto yaponiya 

Konstitutsiyasida ham 1889 yilda ushbu tovush talafuzi haqida yozuvlar 

kiritilmagan.  

Bundan tashqari usha paytdan qolgan dakuten qo'yish to'g'risdagi ayrim 

qoidalar bugungi kundagiidek qatiy emas edi. Faqatgina unga yangi o'zgartirishlar 

kiritilgandagina uni talaffuz qoidalari kelib chiqqan.  

Dakuten syoten «ovoz nuqtasi» tonidan kelib chiqqan. Dastlab syoten «ovoz 

nuqtasi» faqat tonga ya’ni xitoy iyerogliflarini talaffuz qilinganda foydalanilgan. 

Keyinchalik buni manyogane o’zlarining shaxsiy iyerogliflarini aniqlashda 

foydalanganlar. Keyinchalik kataganada ham ishlatishgan.  

Dakuten    birdan talaffuz ko'rsatkichi bo'lib o’ng tarafdning yuqorisidan joy 

olmagan. Oldin qoida paydo bo’lgan: jarangsizlar oldidan syoten nuqtasi qo'yilgan. 

Bu tonning talafuzini aniqlshda xizmat qilgan. Jarangli undoshlarda esa ikkita 

nuqta qo'yilgan,  bittasi o'ziniki bo'lgan ikinchisi esa talafuzida o'zgarish bo'lgan. 

Asta sekinlik bilan odamlar undoshlarning talaffuzi ikkita nuqta bilan 

ifodalanishiga ko’nikishgan. Yapon tili leksikasida bu ton so’zning boshida 

vujudga kelgan. Jarangli tovush esa so’zning boshida deyarli uchramagan. Talaffuz 

paytida chiqaradigan tovush  deyarli uchramagan. O'ng tarafdagi yuqori burchak 

qulay joy hisoblangan ya'ni faqat talaffuz uchun xizmat qilib, alohida nuqta 

hisoblangan syotenga halaqit bermasligi kerak edi. Kana harfining shakllanishi 

bilan tonning ahamiyati asta sekin yo'qola bordi. Chunki yaponlar o’zining tilida 

---

47 

hech qanday yordamsiz yoza olar edlilar. Bundan tashqari 14 asrda yapon tilida 

tonlarning katta o’zgarishiga sabab bo’ldi. Shu bilan syoten nuqtasi keraksiz 

narsaga aylanib qoldi. Shunday qilib syoten nuqtasi yo'qolib, dakuten belgilari esa 

o'z holicha saqlanib qolinga.