I-bo‘lim. Xavfli sanoat obektlarda elektr moslamalari bilan ishlaganda yong’in xavfsizligini taminlash chora-tadbirlari

1-jadval
Moddalarning yonish va portlash xavflilik xususiyatlari ko‘rsatkichlari keltirilgan

Ko‘rsatkichlar	Moddalarning agregat holati
	gaz	suyuqlik	qattiq
Yonuvchanlik guruhi	+	+	+
Chaqnash harorati	-	+	+
Alangalanish harorati	-	+	+
O‘z-o‘zidan alangalanish harorati	+	+	+
AQKCH	+	+	+
AYUKCH	+	+	-
AHCH	-	+	-
O‘z-o‘zidan qizish harorati	-	-	+
Issiqlik o‘z-o‘zidan qizish harorat shartlari	-	-	+
Minimal yoqish energiyasi	+	-	+ (changlar)
Kislorod indeksi	-	-	+
Yonib tugash tezligi	-	+	+
Tutun hosil bo‘lish koeffitsienti	-	-	+
Tutun hosil bo‘lish solishtirma tezligi	-	-	+
Yonish mahsulotlarining zaharliligi	+	+	+

Portlash- ma’mum bir obyektdan yuqori bosim oqibatida qisqa vaqt ichida katta energiyaning ajralib chiqishi va to’qin asosida atrofga tarqalish hodisasiga aytiladi.Portlash chegaralari
Gaz va bug‘larning havo bilan aralashmasining yonish va portlash havfi, alanganing tarqalish tezligi, chaqnash, alangalanish, o‘z-o‘zidan alangalanish haroratidan tashqari ularning havodagi konsentratsiya chegarasi (gaz va bug‘lar uchun) hamda harorat chegarasi (bug‘lar uchun) bilan xarakterlanadi.[5]
Portlashning kotsentratsiya chegarasi deb yopiq tigel ichida yonuvchi gaz va bug‘larning havodagi miqdori tashqi alanga ta’siri ostida alangalanib keta oladigan miqdorga aytiladi.[5]
Havo bilan to‘ldirilgan berk idish olib, unga ma’lum miqdorda yonuvchi gaz yoki bug‘ qo‘shib boramiz va har gal uni yoqib ko‘ramiz. Bu gazning miqdori (foizlarda yoki og‘irlik konsentratsiyasida) kam bo‘lganda alangalanmaydi, ya’ni idish ichidagi bosim atmosfera bosimiga tengligicha bo’lganicha qolaveradi.
Yopiq idish ichida yonuvchi gaz yoki bug‘ning havo bilan aralashmasining, yondirilganda portlaydigan maksimal qiymati portlashning yuqori chegarasi deb ataladi. Portlashning pastki va yuqori chegaralari orasidagi farq qancha katta bo‘lsa,moddaning portlash havfi shuncha yuqori bo‘ladi. (1-rasm)
1-rasm. Portlash yoyi

Portlashning pastki harorat chegarasi deb, yopiq idish ichidagi, suyuqlikning to‘yingan bug‘larning tashqi manba ta’sirida alanga olishi mumkin bo‘lgan eng pastki harorat tushuniladi.

Portlashning yuqorigi harorat chegarasi deb, yopiq idish ichidagi suyuqlikning to‘yingan bug‘larining tashqi manba ta’sirida alanga olishi mumkin bo‘lgan eng pastki harorat tushuniladi.
Yonuvchi suyuqliklarning gaz va bug‘larining havo bilan aralashmasini yuqorida ko‘rsatilgan chegaralardan tashqari qiymatlarida hech qanday manba bilan alangalatib bo‘lmaydi. Masalan: atseton to‘yingan bug‘lari uchun portlashning pastki harorat chegarasi -20⁰C, yuqorigisi – 7⁰C, serouglerod uchun tegishlicha – 14⁰C va – 7⁰C.
Yong'in va portlash xavfli ob'ektlar (PSOO) - portlovchi xavfli mahsulotlar ishlab chiqariladigan, saqlanadigan, tashiladigan, ma'lum sharoitlarda yonishi yoki portlashi mumkin bo'lgan korxonalar.
Ulardagi barcha qurilish materiallari va inshootlari uch guruhga bo'lingan:
1)yong'inga qarshi - bu materiallar olov yoki yuqori harorat ta'sirida yonmaydi, yonmaydi va yonmaydi;
2)yoqish qiyin - bu yong'in yoki yuqori harorat ta'sirida olov yoqishi,yonishi yoki karbonlashtirilishi qiyin bo'lgan va olov manbai mavjud bo'lganda yonishni davom ettiradigan materiallar;
3)yonuvchan- Bu materiallar olov yoki issiqlik ta'sirida olov yoqib yoki yoqib yuborib, olov manbai o'chirilgandan keyin yonib va yonib turadigan materiallardir.