I-kurs 1-mavzu: turkistonda

Bolalar uyi.
Maktab muallimlari, bolalar uylari, maktabgacha va maktab-dan tashqari muassasalar tarbiyachilari, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarining professor-o’qituvchilari, ilmiy, ijodiy va tib-biyot xodimlarini qo’Uab-quvvatlash maqsadida davlat kvarti-ralari ularga tekin berildi, kvartira haqi va kommunal to’lovlar sohasida imtiyozlar berildi.
Yolg’iz pensionerlar turar joy va kommunal xizmatlar uchun haq to’lashdan ozod etildi, dori-darmonlar va eng zarur mollami belgilangan me'yorda bepul olish va jamoat transportida tekin yurish imkoniyati yaratildi.
o’quvchi va talaba yoshlarni ijtimoiy himoyalash maqsadida ovqat narxining bir qismini qoplaydigan qo’shimcha to’lovlar, maktab oshxonalari va tamaddi xonalari xarajatlarining bir qis-mi budjet mablag’lari hisobidan qoplandi, jamoat transportida arzon haq to’lab yurish va boshqa yengilliklar joriy etildi. Nikoh-dan o’tayotgan kelin-kuyovlar uchun mebel va gilam mahsulot-lari sotib olishning imtiyozli tartibi qo’llanildi.
1994-yil 24-avgustda „Kam ta'minlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirishga oid tadbirlar to’g’risida" Prezi-dent farmoni e'lon qilindi. Farmonga ko’ra 1994-yil oktabrdan aholini ijtimoiy himoyalash siyosatining asosiy yo’nalishlariga tuzatishlar kiritildi. Negaki, ilgari faqat respublika budjeti yo’li bilangina 30 ta turli soha va yo’nalishlar bo’yicha ijtimoiy himoya amalga oshirilardi, bu mablag’larning sochilib ketishiga olib keldi.
1992—1994-yillarda ko’rilgan chora-tadbirlar yalpi ijtimoiy himoyalashga yo’naltirilgan bo’lib, yordamga muhtoj bo’lgan fuqarolarni qo’llab-quvvatlashda to’la samara bermayotgan edi.
1994-yilda ijtimoiy himoyaning asossiz tenglashtirish tizimidan aniq maqsadli va aholining aniq tabaqalarini qamrab oladigan tizimga o’tildi. Mahalla orqali bolalar, keksalar va kam daromadli oilalarga moddiy yordam beriladigan bo’ldi. Kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam, bola boquvchi oilalarga bolasi 2 yoshga to’lgunga qadar, shuningdek 16 yoshgacha bolalari bo’lgan oila-larga yagona nafaqalar berish joriy etildi. Mahallalarda respublika va mahalliy budjet mablag’lari, shuningdek korxona va tashkilot-larning, tadbirkorlik tizimlari va ayrim fuqarolarning ixtiyoriy ravishda o’tkazgan mablag’lari hisobidan maxsus jamg’armalar tuzildi. 1995-yilda 500 mingga yaqin ehtiyojmand oilalarga ma-halla qo’mitalari orqali 6 mlrd so’m nafaqa berildi.
Kam ta'minlangan oilalarga ko’rsatilayotgan yordam miqdori yildan yilga o’sib bormoqda. Faqat 2000-yilning o’zida aholining kam ta'minlangan qismiga mahallalar orqali 54,3 mlrd so’m miqdorida nafaqa, ko’mak va boshqa turdagi yordamlar berildi.
0'zbekistonda yuritilayotgan ijtimoiy siyosat jamiyatning negizi bo’lgan oilani mustahkamlash va tinch-totuvligini ta'minlash, oilada ayolning mavqeyini ko’tarish maqsadi bilan uyg’unlashgan. 1998-yil - „Oila yili", 1999-yil - „Ayollar yili", 2000-yil - „Sog’Iom avlod yili", 2001-yil - „Onalar va bolalar yili", 2002-yil - „Qariyalarni qadrlash yili", 2003-yil „Obod mahalla yili", 2004-yil „Mehr va muruvvat yili", 2005-yil „Sihat-salomatlik yili" deb e'lon qilinib, bu yillarda oilani mustahkamlash, ayollarning jamiyatdagi o’rnini ko’tarish, sog’lom, oqila xotin-qizlar avlodini voyaga yetkazish, qariyalar-ni e'zozlash, go’zal diyorimizdagi barcha mahallalar faoliyatini yanada jonlantirish yo’lida xayrli tadbirlar amalga oshirildi.
Aholi jiamg’armalarini himoya qilish choralari ham amalga oshirildi. Prezidentning 1995-yil 20-dekabrdagi „AhoIining omonatlardagi va davlat sug’urta bo’yicha pul mablag’larini in-deksatsiya qilish to’g’risida" gi farmoniga binoan 1992-yil yan-variga qadar jamg’arma bankiga pul qo’ygan 3 milliondan ortiq omonatchilarning 35 mlrd. so’mga teng bo’lgan, qadrsizlanib qolgan omonatlari indeksatsiya qilindi. 1996-yildan boshlab jamg’arma bankiga pul qo’ygan odamlar o’z pullarini qaytarib olish imkoniyatiga ega bo’ldilar.
Xulosa qilib aytganda, tanlangan kuchli ijtimoiy siyosat tu-fayli islohotlar arafasida eng noqulay boshlang’ich shart-sharo-itlarga, ijtimoiy ziddiyatlarga ega bo’lgan O’zbekiston ijtimoiy mojarolarni chetlab o’tishga muvaffaq bo’ldi. Oldindan ko’rilgan oqilona ijtimoiy chora-tadbirlar mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta'minladi.
Mustaqillik sharofati bilan aholiga maishiy xizmat ko’rsatish sohasiMaishiy xizmat ko’rsatish korxonalari to’liq xususiylashtirildi, maishiy xizmat bozori vu-judga keldi. 2002-yil 1- avgust holatiga ko’ra respublikamizda 63 mingdan ortiq xususiy- maishiy xizmat ko’rsatish shoxobcha-lari vujudga keldi. Ularda 135 ming xizmatchi aholiga maishiy xiz-mat ko’rsatmoqda. Buyurtmachilarning takliflariga binoan ul-arning uylariga borib xizmat ko’rsatish yo’lga qo’yildi.
Qishloq aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta'minlash dasturi ishlab chiqildi. Dasturni amalga oshirish borasida ko’rilgan tadbirlar natijasida 1991— 2000-yillarda 22,6 ming kilometr suv quvurlari va 54,1 ming kilometr gaz tarmoqlari yotqizildi. Faqat 2001-yilda 1787,2 km suv tarmoqlari va 3042,7 km gaz tarmoqlari qurildi va foydalanishga topshirildi. Shu yiln-ing o’zida 383 ta qishloqqa ichimlik suvi birinchi bor yetkazildi, 539 ta qishloq tabiiy gaz bilan ta'minlandi.
Istiqlol yillarida qishloq aholisining tabiiy gaz bilan ta'minlanishi darajasi 17 foizdan 68 foizgacha, ichimlik suvi bi-lan ta'minlanishi esa 52 foizdan 75 foizgacha o’sdi. O’zbekiston taraqqiyotining bu davrida qishloq gaz tarmoqlarining uzunligi 7 baravar, suv tarmoqlari esa 2,2 baravar uzaydi.
Aholi uchun uy-joylar qurish ham rivojlandi. 1991—2000-yillarda 70 million kv m turar joy binolari qurilib foydalanishga topshirildi.
Aholi salomatligiga g’amxo’rlik qilish O’zbekistonda amalga oshirilayotgan kuchli ijtimoiy siyosatning tarkibiy qismidir. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, „OITS bilan kasallanishning oldini olish to’g’risida" (1991-yil), „Davlat sanitariya nazorati to’g’risida" (1992-yil), „Fuqarolar salo-matligini muhofaza qilish to’g’risida" (1996-yil 29-avgust), „Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to’g’risida"gi (1997-yil) qonunlari aholi salomatligini saqlashning huquqiy kafolati bo’lib xizmat qilmoqda.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida tibbiyot muassasalarini xususiylashtirish tadbirlari amalga oshirildi. 1991—1996-yillarda 249 ta tish protezlash muassasalari va stomatologik poliklinikalar, 28 ta xo’jalik hisobidagi tibbiy ko’rik poliklinikalar, jami 342 ta
tibbiyot muassasalari, 1999—2001-yilda 154 ta tibbiyot subyektlari xususiylashtirildi. Shaxsiy tibbiy xizmat ko’rsatuvchi subyektlar ham vujudga keldi. 2001-yilda Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan faoliyat yuritish uchun litsenziya (ruxsat-noma) olgan nodavlat muassasalar va firmalar soni 1700 taga, shaxsiy tibbiy xizmat ko’rsatuvchi subyektlar soni 4000 taga yetdi.
Aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish ishlariga respublika Sog’Iiqni saqlash vazirligi, uning viloyatlar va Toshkent shahar boshqar-malari, shahar va tumanlari bo’Iimlari bosh-qosh bo’lmoqdalar. O’zbekiston kasaba uyushmalari federatsiyasi, Qizil Yarimoy jamiyati, „Sog’lom avlod uchun", „Mehr-shafqat", „Sog’lom-lashtirish va sport", nogironlar respublika jamg’armalari sog’-liqni saqlash tarmoqlarini rivojlantirishga ko’maklashmoqdalar.
Respublikamizda onalar va bolalar salomatligini muhofaza qilishga alohida e'tibor berilmoqda. Hukumat topshirig’i bilan „Homilador ayollarni va bolalar salomatligini mustahkamlash bo’yicha Milliy dastur", „Yosh avlodni sog’lomlashtirish kom-pleks dasturi" ishlab chiqildi. Ularning hayotga tatbiq etilishi ijo-biy natijalar berdi. Barcha shahar va tumanlarda „Ona va bola" markazlari tashkil etildi. Nukus, Namangan, Qarshi, Jizzax shaharlarida Respublika akusherlik va ginekologiya ilmiy tek-shirish institutining filiallari ochildi. Minglab bolalar polikli-nikalari, akusherlik-ginekologiya kabinetlari, tug’ruqxonalar, „Nikoh va oila" hamda tibbiy-genetik konsultatsiya punktlari onalar va bolalarga tibbiy xizmat ko’rsatmoqdalar. Yosh oilalarni mustahkamlash maqsadida 311646 ta yosh oila tibbiy patronaj nazoratiga olindi, 102390 nafar turmush qurayotgan yoshlar tibbiy ko’rikdan o’tkazildi, 89125 nafar yoshlar oila va nikoh asoslari bo’yicha o’qitildi. Onalar va bolalarga ko’rsatilgan g’amxo’rlik natijasida tug’ilish jarayonida bolalar va onalar o’limi keskin kamaydi. 1991-yilda bolalar o’limi har 1000 ta tug’ilgan bolaga 51,4 tani tashkil etgan bo’lsa, 1999-yilda bu ko’rsatkich 20,2 taga yoki 2,5 baravarga kamaydi. Shu yillarda onalar o’limi har 100 ming tirik bolaga nisbatan 65,3 tadan 31 taga yoki 2,1 marta kamaydi.
Yetim bolalar va farzandsiz oilalar to’g’risida g’amxo’rlik „Kinderdorf" (bolalar mahallalari) Avstriya loyihasining O’Z-bekistondagi sa'y-harakatlari natijasida yetim bolalar va farzand-siz oilalarning ko’pchiligi uy-joyli va bus-butun oila bo’lib yashash baxtiga muyassar bo’lmoqdalar.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998-yil 10-noyabrdagi ,,0'zbekiston Respublikasida sog’liqni saqlash tizirnini is-loh qilish Davlat dasturi to’g'risida"gi farmoni va mazkur far-monning ijrosini ta'minlash yuzasidan qabul qilingan hukumat qarori aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilashda muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Belgilangan Davlat dasturini hayo-tga tatbiq etish borasida katta tadbirlar amalga oshirildi.
2001-yil mart oyida Sog’liqni saqlash vazirligiga qarashli 1-klinik shifoxona negizida Respublika shoshilinch tibbiy yordam ko’rsatish ilmiy markazi barpo etildi. Qurilish ishlariga 4 mlrd so’m sarflandi. Markazda 760 o’rinli 8 ta jarrohlik markazi aholiga kecha-kunduz shoshilinch tibbiy xizmat ko’rsatmoqda. Davlat dasturiga binoan Qoraqalpog’iston Respublikasi va barcha viloyatlarda Respublika shoshilinch tibbiy yordam ko’rsatish markazining filiallari, 171 ta tuman markaziy shifoxonalarida bo’limlar tashkil etildi va faoliyat ko’rsatmoqdalar. Markaz va uning filiallari rivojlangan mamlakatlarda tayyorlangan eng za-monaviy tibbiy asbob-uskunalar bilan jihozlandi. Ularni sotib olish uchun Ispaniya hukumati tomonidan 10 mln yevro kredit, Yaponiya hukumati tomonidan 7 mln dollar grant ber-ildi. Shuningdek, Germaniya, AQSH, Isroil davlatlari ham kreditlar va grantlar ajratmoqdalar. AQSH, Germaniya va boshqa davlatlar tibbiyot uskunalari, dori-darmonlar bilan beg’araz yordam bermoqdalar.
Mustaqillik yillarida aholiga tibbiy xizmat ko’rsatishning rivoj-langan tizimi bunyod etildi. 1991—2001-yillarda 19,5 ming o’rinli shifoxonalar, 95,7 ming tashrifli poliklinikalar qurilib foydalanishga topshirildi. 1991- yilda shifoxonalar soni 1300 tani tashkil etgan bo’lsa, 2001- yilda ularning soni 1500 tadan ortdi. Ambulatoriya-poliklinikalarning soni esa 3 mingdan 4,8 mingta-ga yetdi yoki 1,6 baravar ko’paydi. Qishloq joylarida 1600 dan ortiq vrachlik punktlari ochildi.
Respublikamizda shifokorlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlashga, yosh shifokorlarni tayyorlash ishlariga alohida e'tibor berildi. Bu borada 7 ta oliy tibbiy o’quv yurtlari, o’rta tibbiy bilim yurtlari va kollejlar faoliyat ko’rsatmoqda. Aholiga turli ixtisosliklar bo’yicha tibbiy xizmat ko’rsatuvchi mutaxassis-shifokorlar soni ming nafarga ko’paydi. o’zbe-kis-tonda bir shifokorga o’rta hisobda 300 ga yaqin kishi to’g’ri kel-adi, bu ko’rsatkich ko’pgina mamlakatlarga nisbatan ancha yu-qoridir.
Mustaqillikning dastlabki yillarida aholini dori-darmon bilan ta'minlashda katta qiyinchiliklar mavjud bo’lib, ikkitagina korx-ona dori-darmon ishlab chiqarar edi. Ular aholining dori-dar-mon vositalariga bo’lgan ehtiyojini 1 — 1,5 foizgagina qondirardi, xolos. Shu boisdan farmatsevtika sanoatini tez sur'atlar bilan rivojlantirish dolzarb vazifalardan edi.
1993-yilda Prezident 1. A. Karimov farmoni bilan ,,0'zfarm-sanoat" davlat aksionerlik konserni tuzildi, unga aholini o’zimizda ishlab chiqarilgan dori-darmonlar bilan ta'minlash vazifasi yuklandi. 1994—2002-yillarda farmatsevtika tarmog’ini rivojlantirish uchun 50 mln AQSH dollarijalb qilindi. Shvetsi-ya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Chexiya, Rossiya, Hindis-ton va boshqa mamlakatlar sarmoyadorlari ishtirokida qo’shma korxonalar barpo etildi. 2002- yilda respublikada dori-darmon ishlab chiqaruvchi korxonalar va qo’shma korxonalar soni 61 taga yetdi.
Farmatsevtika korxonalari 1994- yilda 47,2 mln. so’mlik 34 xil mahsulot ishlab chiqargan bo’lsa, 2001-yilda 12 mlrd so’mlik 340 xil mahsulot ishlab chiqardi.
1994-yilda aholining dori-darmonga bo’lgan ehtiyoji respub-likada ishlab chiqarilgan mahsulot hisobiga bor-yo’g’i 4,5 foizga qondirilgan bo’lsa, 2001- yilda bu ko’rsatkich 25 foizgacha o’sdi. 50 dan ortiq davlatdan dori-darmon keltirilmoqda. 2001- yildan boshlab chetdan dori vositalari keltiruvchi tashkilotlar qo’shim-cha qiymat solig’idan ozod etilgan.
Aholini dori-darmonlar bilan ta'minlashda dorixonalarning o’rni kattadir. 1994-yilda „Dori-darmon" davlat aksionerlik uyushmasi tashkil etildi. Davlat tasarrufidagi 2525 ta dorixona-larning ko’pchiligi xususiylashtirildi. 2001- yilda xususiy dorixo-nalar soni 2722 taga yetdi.
Istiqlol yillarida aholining keng qatlamlariga tibbiy xizmat ko’rsatish yo’lga qo’yildi, tibbiy xizmat ko’rsatish sifati oshdi.