I kurs talabalari uchn tibbiyot kimyosi fanidan og’zaki savollar javobi

85.Diffuzion potensiali.

Turli konsentratsiyali 2 ta eritma o'zaro ulansa, erigan modda

diffuziya hisobiga konsentratsiyasi yuqori bo‘lgan eritmadan konsentratsiyasi

kichik eritmaga o‘ta boshlaydi. Bu jarayonda yuqori harakat -

chanlikga ega boigan zarrachalar harakat tezligi sust boigan zarrachalarning

oldida joylashib qoladi. Oqibatda quyi konsentratsiyali eritma

harakat tezligi yuqori boigan ion zaryad belgisiga, yuqori konsentratsiyali

eritma esa nisbatan sust harakatlanadigan ion zaryad belgisiga

ega bolib qoladi. Eritmalar tutashgan muhitning ma’lum bir qismida

diffuziya potensiali vujudga keladi va bu potensial ionlar harakat

tezligini tenglashtiradi.

86.Membrana potensiali.

Agar turli konsentratsiyali 2 eritma faqat bir xil olcham va zaryad

qiymatiga ega boigan ion va molekulalarni o‘tkazadigan membrana

bilan ajratilsa, diffuziya potentsiali qiymati keskin ortadi va natijada

membrananing 2 tomonidagi muhitlarda zaryadlar farqi kelib chiqadi

va bu membrana potensiali deyiladi.

manfiy zaryadga ega boigan COO guruhlar

saqlanishi ularda manfiy zaryad hosil bolishiga, NH 4 membrana

sirt yuzasining musbat bolishini belgilaydi. Membrana potensiallari turg‘un bo‘Iib, bir necha oy davomida saqlanadi.

87.Kolloid ximiya fani.Tibbiyoydagi ahamiyati.

Qon,limfa,orqa miya suyuqligi,hujayra sitoplazmasi va boshqa biologic suyuqliklar kolloid eritmalardir.kolloid birikmalar ko’rinishida preparatlar ham mavjuddir. Qon, limfa, orqa miya

suyuqligi, hujayra protoplazmasi va boshqa biologik suyuqliklar kolloid

eritmalardir. Ular kolloid holatdagi ko‘pgina moddalarni o ‘z ichiga

oladi, masalan, fosfatlar, yog‘lar, lipidlar va boshqalar. Biosuyuqliklami

tekshirib xossalarini o ‘rganishda bu birikmalami ham hisobga

olish zarur. Bundan tashqari kolloid eritmalar ko‘rinishidagi dorivor

preparatlar ham mavjud, masalan, protargol, kollargol. Ko‘pgina oziqovqat

mahsulotlari, yuvuvchi vositalari ham kolloid eritmalardir

88. Kolloid zarrachalarning tuzilishi.

Zarralarni olishni bilish uchun kolloid zarrachalarni bilish kerak. Kolloid zarrachalarni tuzilishini AgCl rolida ko’rib chiqamiz.U AgNO3 va NaCl tasirlashganda eritmadan biri ortyiq bo’ganda yuz beradi. AgNO3+NaCl=AgCl+NaNO3. Qiyin eriydigan Agl birikmasida Ag+ va 1~ ionlari birlashadi va

kristallik panjara Agl hosil qiladi. Yangi hosil boelgan Agl zarrachalari

avval amorf holatda bo eladi, keyin asta sekin kristallashadi. Agar

boshlangeich moddalar (AgN03 va KI) reaksiya uchun ekvivalent

miqdorda olingan b o elsa, kristallar o esib, oMchamlari kolloid

zarrachadan oshib ketadi va choekmaga tushadi. Agar boshlangeich

moddalardan biri ortiqcha olingan boelsa, Agl zarrachasining o lch am i

kolloid zarracha oelchamlariga mos keladi. Ortiqcha miqdorda olingan

reagent stabilizator vazifasini bajaradi. Masalan, KI ortiqcha olinganda

eritmada K+ va T ionlari konsentratsiyasi ortadi. P an e t-F ay an s

qoidasiga koera kristall panjaraning qurilishi faqat shu panjarani tashkil

etgan ionlar xisobiga borishi mumkin. Bu holda I ' ionlari hisobiga

boeladi. Shuning uchun 1g ionlari yadroning kristall panjara qurilishini

davom etdiradi va unga oez zaryadini beradi. Shu sababli I- ionlari

p o ten sia l b e lg ilo v ch i ion yoki e le k tro te rm o d in am ik p o ten s ia l

(e- potensial) deb ataladi. Zaryadi nisbatan katta boelgan zarrachalar

eritmadagi qarama-qarshi zaryadli K+ ionlarini tortadi. Qarama-qarshi

ionlarining adsorbsiyasi boshlanadi. Bunda adsorbsiyalangan ionlar

bilan eritmadagi erkin ionlar o ertasida dinamik muvozanat qaror

topadi. Yadroga adsorbsiyalangan qarama-qarshi ionlar bilan birga

potensial belgilovchi ionlar hammasi adsorbsion qavatm. tashkil etadi.

Yadro va adsorbsion qavat granulani tashkil qiladi. Granula e- potensial

bilan bir xil zaryadga ega, lekin kattaligi jihatidan kichikroq boelib,

adsorbsion qavatdagi qarama-qarshi ionlar soniga bogeliq. Agar 90%

qarama-qarshi ionlar adsorbsiyalangan b o elsa, granulaning potensiali

e-potensialning 10% i tashkil etadi. Granulaning potensiali kinetik

potensial yoki dzeta potensial (q- potensial) deb nomlanadi, chunki

uni granula yaqinida elektr tortishish kuchlari ta fsirida zarrachalarining

harakatidan o lch a sh mumkin. Qarama-qarshi ionlarning qolgani

elektrostatik tortilish kuchlari ta esirida granula atrofida boeladi va

diffusion qavatni hosil qiladi. Diffuzion qavatning qalinligi turlicha

boelib, u eritmaning ion kuchiga bogeliq, yafni ion kuchi qancha

katta boelsa, diffuzion qavat shuncha yupqa bo eladi. Diffuzion qavat

qiymatining kattaligi adsorbsion va diffuzion qavatlardagi io n la r

miqdoriga bogeliq bo'ladi: adsorbsion qavatdagi ionlar qancha ko ep

va diffuzion qavatdagilar qanchalik oz bolsa, potensial shunchalik

kichik boMadi. Bu kattalik kolloid zarrachaning barqarorlik mefzoni

hisoblanadi. Granula diffuzion qavat bilan birga mitsellani hosil qiladi.

Diffuzion qavatdagi ionlar konsentratsiyasi zarracha chegarasiga

yaqinlashgan sari kamayib boradi va potensial ham kamayadi, chegaraga

etganda esa u nolga teng boeladi.

Shunday qilib, mitsella doim elektroneytral holdadir. Agar

adsorbsion qavatga koep miqdorda qarama-qarshi ionlar joylashtirilsa,

masalan 95%, bu n d a granula sathidagi potensial 5% g a c h a

kamayadi. Potensial belgilovchi ionlar miqdoriga bogeliq boflgan epotensial

qiymati o ezgarmaydi.

KI ortiqcha miqdorda olinganda Agl mitsellasining sxematik

K6rinishi q uyidagicha boladi:

Kolloid eritmalarning barqarorligi stabilizatorlar (elektrolit) va

granula zaryadi kattaligiga (’,- potensialga) bogeliq. Bu potensial qancha

katta boelsa, zarrachalarning elektrostatik itarilish kuchi shuncha

yuqori va demak, sistema shuncha barqaror boeladi.

Agar barcha K+ ionlari diffuzion qavatdan adsorbsion qavatga

koechib qolsa, e- potensial nolgacha kamayadi va granula elektroneytral

yoki (noelektrolit) boelib qoladi:

Kolloid eritmalar dispers fazalarining umumiy sirt yuzasi katta

boelganligi sababli ularning sirt yuza energiyasi yuqori boladi. Shu sababli

ular oez energiya qiymatini kamaytirishga intiladi. Natijada dispers fazalar

oezaro qoeshilib yiriklashadi. Bu jarayon koagulatsiya deyiladi. Buning

oqibatida sistema termodinamik jihatdan barqaror holatga o etadi.

89. Kolloid eritmalar dag‘al dispers va molekulyar dispers sistema

o ‘rtasidagi holatda b o ‘lgani uchun ularni olishning 2 asosiy usulini

sanab o ‘tish mumkin.

1. Maydalash — dispergirlash, nisbatan katta zarrachalarni kolloid

zarracha o ‘lchamlariga keltirish.

2. Yiriklashtirish — molekula va io nlarni birlashtirib kolloid

zarracha olchamlariga yetkazish yoki agregatlar hosil qilish.

Dispergirlash usuli

Mexanik usullar. Moddalarni maydalashda zarbaga va ishqalashga

asoslangan qurulmalardan foydalaniladi. Bunday qurulmalarga sharli

yoki kolloid tegirmonlar kiradi. Sharli tegirmon kovak silindrsimon

qurulma boiib, uning ichiga o ‘ta qattiq materialdan tayyorlangan

sharchalar solinadi. Tegirmonga maydalanishi kerak bo‘lgan modda

solinadi, silindr maxsus mexanizmlar (reduktor, dvigatel) yordamida

yopiladi. Tegirmonning tez aylanishi natijasida modda sharchalarning

zarbasi va ishqalanishi natijasida maydalanadi. Bunday ishlovda disperslik

darajasi nisbatan past — zarracha diametrlari 50—60 mk bo‘ladi.

Ultrato‘vush usuli. Bu usulda dispergirlash uchun ultratovushlardan

foydalaniladi. Bunda parchalovchi kuchlar hosil bo‘lib, moddaning

maydalanishiga olib keladi. Ultratovush usuli yordamida grafit,

oltingugurt, kraxmal, jelatin, ba’zi metallar (mis, qo‘rg‘oshin, rux)

ni dispergirlash mumkin.

90.KOLLOIDLARNI TOZALASH.

YUQORI DARAJADA TOZA KOLLOIDLARNI TOZALASH UCHUN UYLARNI TURLI QO’SHIMCHA ELEKTROLITLARDAN TOZA;LASH KERAK.BU 4 XIL USULDA TOZALANADI.

1.DIOLIZ-ZOLLARNI ORTIQCHA ELEKTROLITLARDAN TOZALASH.

2. ELEKTROLIZ-TOK BILAN TOZALASH.

3.ULTRAFILTRATSIYA-MAXSUS USUL.DISPERS FAZANI DISPERS MUHITDAN AJRATISHGA ASOSLANGAN.

4. KOMPENSATSION DIALIZ VA VIDIALIZ-BU USULDA DIALIZATORDAGI SUYUQLIK TOZA ERITUVCHI BILAN EMAS BALKI TOZALANAYOTGAN ERITMANING TURLI XIL KONSENTRATSIYALI ERITMASI BILAN YUIVILADI. KOMPENSATSION VIDIALIZ PRINSIPIDA SUNIY BUYRAK QURILMASI TUZILGAN.

91. Dializ - zollarni ortiqcha elektrolitlardan tozalash. Buning

uchun dializator qoMlanadi. Kolloid eritma devori yarim o ‘tkazich

tabiatiga ega membrana bo‘lgan moslamaga joylashtiriladi (membrana

vazifasini hayvon, o ‘simlik yoki surt’iy to ‘qimalar o ‘tashi mumkin).

Bu moslama distillangan suv oqib turadigan idishga joylashtiriladi.

Natijada kolloid eritmadagi o ‘lchami kichik b o ‘lgan zarrachalar

(elektrolit ionlari, quyi molekular moddalar) yarim o ‘tkazgichli

membrana devoridan o ‘ta boshlaydi va kolloid eritma tozalanadi.

Bu usul ko‘p vaqt talab etadi, shuning uchun jarayonni tezlatuvchi

elektrodializ usulidan foydalaniladi.

2. Elektrodializ. Eritmadan doimiy tok o ‘tkazilganda undagi

ionlar mos elektrodlarga tortilib suv bilan yuvilib ketadi, kolloid eritma

esa tozalanadi.

3. Ultrafiltratsiya — kolloid eritmani tozalashning maxsus usuli.

Bu usul dispers fazani dispers muhitdan ajratishga asoslangan. Buning

uchun kolloid eritma kolloid zarrachalami yoki makromolekulalarni

o ‘tkazmaydigan membrana orqali o ‘tkaziladi. Dispers faza filtrda qoladi.

Filtr sifatida sellofan yoki kollodiy shimdirilgan filtr qog‘oz ishlatiladi.

Ultrafiltratsiya odatda sekin o ‘tadi. Jarayonni tezlashtirish maqsadida

uni ko‘pincha bosim ostida olib boriladi, buning uchun filtr

ostidagi idishdan havo tortib olinadi.

92.Suniy buyrak.Qonni tozalash

Kompensatsion vividializ prinsipida «sun’iy buyrak» qurulmasi tuzilgan. Bu qurulmani qonni moddalar almashuvi mahsulotlaridan xalos qilish va kasal buyrak o ‘rniga vaqtincha ishlatish mumkin. 0 ‘tkir buyrak xastaliklarida, terining ko ‘p qismi qattiq kuyganda, qon quyilgandan keyingi uremiyada, homiladorlik toksikozlarida ko‘p

hollarda «sun’iy buyrak» qurulmasi qo‘llaniladi.

Kompensatsion dializ va vividializ. Bu usulda dializatordagi

suyuqlik toza erituvchi bilan emas, balki tozalanayotgan eritmaning

turli xil konsentratsiyali eritmasi bilan yuviladi. Bu usul biologik

eritmalarni tekshirishda q o ilan ib , kolloid eritmadagi u yoki bu kichik

molekular moddalami konsentratsiyasini aniqlash imkonini beradi.

Vividializ usuli bilan qon tarkibidagi quyi molekular moddalar aniqlanadi

va qonni tozalashda bu usul keng qoMIanadi.

93.Koagulyatsiya va sedimentatsiya.

Kolloid eritmalar dispers fazalarining umumiy sirt yuzasi katta bo’

Lganligi sababli ularning sirt yuza energiyasi yuqori bo’ladi.Shu sababli ular o’z energiya qiymatini kamaytirishga intiladi natijada dispers fazalar o’zaro qo’shilib yiriklashadi,bunga koagulyatsiya deyiladi.Oqibatda sistema termodinamik jihatdan barqaror holatga o’tadi. Ko’zga ko’rinadigan darajada tashqi o’zgarishlarga rang o’zgarishi,loyiqalanish,cho’kma tushishiga sedimentatsiya deyiladi

94.Kolloid ximiyaning biologic ahamiyati.

Hayvon va o’simliklar taraqqiyoti ham kolloid kimyoviy jarayonlarga asoslangan.Shulsrdan kolloid kimyoning umuman biologiyada va biokimyo tibbiyotida ahamiyatidan kelib chiqadi.Dorishunoslik va attorlik sanatida ko’dori darmonlar va xo’jalikka ishlatiluvchi kimyoviy dorilar kalloid holatda ishlaab chiqariladi.

97.Sirt hodisasi.Sirt energiyasi.

Ikki va undan ortiq fazalardan iborat bo’lgan geterogen sistemalarda sirtlar chegarasi yaqindi kuzatiladigan hodisalar katta ahamiyatga ega.zarrachalar aro tortishish kuchi chuqur joylashgan qavatlarga nisbatan sirtqi qavatda muvozanatlanmaGAN BO’LIB SIRTLar ajralish chegarasida erkin sirt energuyasi zaxirasdini yig’ilishiga olib keladi..

98.Adsorbsiya,absorbsiya,desorbsiya,xemosorbsiya.

Gazsimon yoki suyuq moddalarning qattiq yoki suyuq agrégat

holatdagi moddalar tomonidan yutilishi turli mexanizm asosida boradi.

Bu jarayonlar sorbsiya deb ataladi.

Sorbsiya jarayoni xususiyatiga qarab 4 turga bo‘linadi: adsorbsiya,

absorbsiya, xemosorbsiya va kapillyar kondensatsiya.

Biron bir moddaning boshqa bir modda sirtiga yig'ilishi adsorbsiya

deyiladi. Adsorbsiyalanadigan modda - adsorbat yoki adsorbtiv, sirt

yuzasida adsorbsiya sodir bolayotgan modda adsorbent deyiladi.

Gazsimon moddaning qattiq yoki suyuq agrégat holatidagi biron

moddaning butun hajmi bo'ylab yutilishi absorbsiya deb ataladi.

Adsorbsiya va absorbsiya umuman olganda qaytar bo‘lib, ularga

teskari bo‘lgan jarayon desorbsiya deyiladi.

Valent kuchlari hisobiga boradigan adsorbsiya jarayoni

xemosorbsiya (kimyoviy sorbsiya) deb ataladi. Masalan:

CaO + C 0 2 = CaC03,

bunda CaO - adsorbent, C 0 2 esa adsorbat vazifasini bajaradi.

99.monomolekulyar va polimolekulyar adsorbsiya. Bunda yutilayotgan modda yutayotgan modda yuzasining ma’lum bir qismiga yutilsa monomolekulyar deyiladi. Agar yutilayotgan modda yutayotgan moddaning to’liq yuza sathiga yutilsa polimolekulyar adsorbsiya deyiladi. Misol aktivlangan ko’miraga is gazining yutilishi.

100.Qattiq jism sirtidagi adso’rbsiya.

Qattiq adsorbentlarda gazlar, bug‘, eritmada erigan modda zarrachalari

adsorbsiyalanishi mumkin. Qattiq adsorbentlar tabiiy yoki

sun’iy boMadi. Adsorbsiya jarayoni qattiq adsorbentlarning katta

o‘lcham qiymatiga ega bo‘lgan tashqi yoki ichki sirt yuzalarida sodir

bo‘ladi. Qattiq jismlardagi adsorbsiyani kristal panjaradagi bogManishlarning

teng bo‘lmasligi hisobiga vujudga keladigan tortishish kuchlari

maydonlarining mavjudligi bilan tushuntiriladi.

Qattiq adsorbentning faol markazlarida bo‘rtib turgan qismlarida

adsorbsiya ayniqsa kuchli bo‘ladi. Masalan, faollashtirilgan ko‘mir

zarrasining bo‘rtib turgan uchlarida kislorodning adsorbsiyalanishi

chuqur joylaridagiga qaraganda 4,5 marta tezroq boladi.

101.SOLISHTIRMA ADSORBSIYA G’OVAK ADSORBENTDA ADSORBSIYA ULARNING ICHKI YUZALARIDA KUKUN XOLIDAGI ADSORBENTLARDA ESA ADSORBSIYA ULARNING YUZALARIDA SODIR BO’LADI ADSORBSIYA TEZLIGI ADSORBENTNING SOLISHTIRMA SIRT YUZASI (SC) (M2/KG,SM2/G)QIYMATIGA BOG’LIQ SOLISHTIRMA SIRT YUZASI QANCHA KATA BO’LSA ADSORBSIYA JARAYONI SHUNCHA TEZ BORADI

102.legmyur formulasi Adsorbsiya qattiq modda — suyuqlik, qattiq modda — gaz sistemalarning

sirt chegarasida sodirbo‘lsa, adsorbentning sirt yuzasi adsorbsiyalangan

moddaning monomolekulyar pardasi bilan qoplangan deb

qabul qilinadi. Bunday sistemalar uchun Lengmyur izotermasi tuziladi

va adsorbsiya qiymati quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:

a=a maxs*c/a+c

bu tenglikda ûmaks — maksimal adsorbsiya qiymati. Unga adsorbentning

hamma markazlari egallanganda erishiladi; с — muvozanat holatdagi

adsorbatning konsentratsiyasi; a — adsorbsiyaning muvozanat doimiysi

yoki qisqacha muvozanat doimiysi deyiladi. Muvozanat doimiysi

adsorbsiya va desorsiya jarayonlarining tezlik doimiylarining nisbatiga

( K a d s o r /K desorb,s) tcn8 bo‘lgan kattalik liisoblanadi.

103.G.fregdlix formulasi noelektrolit yoki kuchsiz elektrolit tabiatli gazsimon adsorbentdan iborat sistemalar uchun moslashadigan izoterma va uning emperik ifodasi G.Fregdlix taklif etgan tenglama orqali ifodalanadi

A=X/m=Kp 1/n bu yerda p va c■ — adsorbatlarning muvozanat holatidagi bosim va

konsentratsiya qiymatlari; K— adsorbatlarning bosimi yoki konsentratsiya

qiymati birga teng bo‘lgan sistemalar uchun adsorbsiya kattaligi;

K — adsorbent va adsorbatning tabiatiga va temperaturaga bog‘liq

bo'lib, katta qiymat chegaralarida oczgaradi. Uning fizik ma’nosi

p = 1 kPa yoki c = 1 mol// bo‘lganda kuzatiladigan a = K tengligi

orqali kelib chiqadi; 1 /n — adsorbsion ko'rsatkich bo‘lib, uning qiymati

adsorbat tabiati va temperaturaga bog‘liq. Ko‘pincha uning qiymati

0,1 — 1 orasida boiadi.

104. Suyuqlik sirtida suyuqlikda eritilgan modda zarrachalari adsorbsiyalanadi.

Adsorbsiya eriyotgan modda muhitlar orasida taqsimlanishiga

ta’sir qiladi, ya’ni Gibss energiyasining minimal qiymatini

ta’minlash asosida amalga oshadi. Natijada modda tabiatidan qat’iy

nazar, eritma yuzasi va ichki muhiti orasida konsentratsiya gradiyenti

(c2 — c] = Ac) paydo boiadi va diffuziya hodisasi kuzatiladi.

Eritmaning sirt yuzasidagi modda miqdorining sirt yuza birligiga

boigan nisbati Gibbs adsorbatsiyasi yoki adsorbatsiya kattaligi deyiladi

va quyidagicha ifodalanadi:

^ _ _ c___ AS _____ c _ (5 ,-5 2 )

R T Ac RT (c2- c ,)

Bu tenglama Gibbs tenglamasi deyiladi.

Bu yerda A5 - Ac konsentratsiya o‘zgarishiga mos keladigan sirt

tarangligining 0‘zgarishi; A5/Ac — moddaning sirt faollik ko‘rsatkichi.

Gibbs tenglamasi eritma sirt yuzasida yig‘ilgan moddaning

miqdori eritmaning ichki hajmidagi miqdoridan qanchalik ko‘p yoki

ozligini ko‘rsatadi

105. sirt aktiv va sirt noaktiv moddalar eriganda fazalari ayirib turuvchi sirt yuzalarining tarangligini kamaytiruvchi moddalar sirt faol moddalar deyiladi ularga nosimmetrik tuzilishli qitibga ega xamda qutibsiz moddalar yog’lar yog’ kislotalari oqsillar kiradi eritma sirt tarangligini ortiradigan moddalar nofaol moddalar deyiladi ularga kuchli elektrolit tabiatli anorganik moddalar – kislotalar asoslar tuzlar kiradi

106. traube – dyuklo qoidasi sirt faol moddalarni gidrofob guruxlarini sirt faoligiga tasiri malum konsentratsiyasiga bo’ysunib traube-dyuklo qoidasi bilan ifodalanadi to’yingan karbon kislota va spirtlarning C zanjiri botta CH2 ga ortishi gomologlarning suvli eritmadagi sirt faoligi 3-3.5 marta ortishiga olib keldi formulasi=

107. Ikki suyuqlik chegarasida bo’ladigan adsorbsiya Suyuqlik sirtidagi adsorbsiya

Suyuqliklar sirt yuza energiyasini kamaytirish tomon intiladi.

Toza erituvchilarda bu holat sirt yuzasini kamaytirishga intilish

natijasida erishiladi. Eritmalarda esabu holat erigan modda zarracha-

larining eritmaning sirt yuzasi va umumiy hajmi orasida taqsimlanishi

orqali amalga oshiriladi.

Moddalarning sirt tarangligini kamaytiradigan xususiyati ularning

tarkibida qutblangan yoki oson qutblanadigan (gidrofil — suvni yaxshi

ko‘radigan) hamda qutbsiz (gidrofob - suvdan qo‘rquvchi) guruhlar

borligi bilan belgilanadi. Bir vaqtning o‘zida ham gidrofil, ham

gidrofob guruh saqlovchi moddalar difil molekulalar deyiladi.

SFMning molekulalari asosan eritma sathida yig‘ilib, sirt tarang­

ligini kamaytiradi. Bunda difil molekulalar o ‘zining gidrofil guruhi

bilan eritmaga qarab, gidrofob guruhlari bilan esa havoga oriyentatsiya-

langan boiadi.

Suyuqlik sirtida suyuqlikda eritilgan modda zarrachalari adsorb-

siyalanadi. Adsorbsiya eriyotgan modda muhitlar orasida taqsimla-

nishiga ta’sir qiladi, ya’ni Gibss energiyasining minimal qiymatini

ta’minlash asosida amalga oshadi. Natijada modda tabiatidan qat’iy

nazar, eritma yuzasi va ichki muhiti orasida konsentratsiya gradiyenti

(c2 — c] = Ac) paydo boiadi va diffuziya hodisasi kuzatiladi.

108 adsorbsiyaning tanlanishi. Tanlangan adsorbsiya tabiati jihatdan kimyoviy sorbsiya boiib,

valent bogiar kuchi hisobiga sodir boiadi va temperatura ortishi

bilan tezlashadi.

Panet-Fayans qoidasiga binoan, qattiq adsorbentda shu adsorbent

tarkibiga kiradigan yoki adsorbent bilan umumiy guruhga ega bo‘lgan

ionlargina adsorbsiyalanadi.

Masalan, tanlangan adsorbsiyani quyidagi misolda ko‘rsatiish

mumkin:

F e(N 03)3 + 3NaOH -» Fe(OH)3l + 3NaNO,

Bu jarayonda hosil bo‘lgan Fe(OH)3 cho‘kmasi qattiq fazali

adsorbat vazifasini bajaradi. Agar shu sistemaga ortiqcha miqdorda

NaOH yoki F e(N 03)3 qo‘shilsa tanlangan adsorbsiyaga Na+, NO 3

ionlari emas, faqat OH- va Fe3+ ionlar uchraydi, chunki adsorbent

tarkibida OH” va Fe3+ ionlari boMishligi oqibatida adsorbent va

adsorbatning OFT va Fe3+ ionlari orasidagi moyillik holati kelib

chiqadi.

Tanlangan adsorbsiya ionlarning zaryad soniga, radiusiga,

gidratlanish darajasiga bog‘liq boladi. Ko‘p valentli ionlar birvalentli

ionlarga qaraganda kuchliroq adsorbsiyalanadi. Bir xil zaryadga ega

bo'lgan ionlar o‘lchamlari va gidratatsiya darajasiga qarab adsorbsiyaga

moilligi turlicha bo'ladi va liotrop qatorlardan joy oladi:

Cs+ < Rb+ < K+ < Na+ < Li+

CN~ < r < N 0 3 < Cl

Tanlangan adsobsiya yordamida kerakli adsorbentlarni tanlab

olib, murakkab aralashmalardan kerakli moddalami ajratib olish mumkin.

Har bir antitelo aniq bir begona oqsil (antigen) bilan birikadigan

immunli oqsillar (antitelolar) tanlash qobiliyatiga egadir.

Buyrak va siydik yo‘llarida tosh hosil boMishi jarayoni ham

tanlangan adsorbsiyaga asoslangan.

109. adsorbsiyaning biologic axamiyati odam organizmida turli toksinlar va boshqalar to’qimalar va xujayralar orqali tanlab adsorbsiyalanadi masalan qoqshol botulism va bosghqa kasaliklarni qo’zg’atuvchi tiksinlar avvalo markaziy asab sistemasi xujayralarini shikastlantiradi, dizenteriya qo’zg’atuvchi toksinlar vegetative asab sistemasini zararlantiradi toshmali tifda ko’pincha teri miya va qisman yurak tomirlari shikastlanib og’ir oqibatlarga olib keladi

110. ION ALMASHGICH ADSORBSIYA 3 GA BO’LINADI

1)KATIONITLAR – KISLOTALI SORBENTLARDIR ULARNING FUNKSIONAL GURUXLARI KARBOKSIL GIDROKSIL VA SOLFO GURUXLAR BO’LIB ULARDA ADSORBENT BILAN KATION ALMASHINISH ORQALI TASIRLASHADI

2)ANIONITLAR ASOSLI ADSORBENT BO’LIB MISOL AL(OH)3,FE(OH)3 FUNKSIONAL GURUXLARI ADSORBENT BILAN ANION(OH- CL- SO4-2)ALMASHINISH ORQALI TASIRLASHADI.

3) AMFOTER IONITLAR – TARKIBI JIXATIDAN H+ SO3-R-N+(CH3)3OH- GA (R-ORGANIK POLIMER) YAQIN BO’LGAN SORBENTLAR BO’LIB SORBAT BILAN XAM KATION XAM ANION ALMASHINISH ORQALI TASIRLASHADI

112.Xromatografiya tibbiyotdagi axamiyati. Xromotografiya(yunoncha Xromos-rang demakdir)murakkab moddalarni ayrim qismlarga ajratib tarkibini aniqlashga asoslangan fizik kimyoviy usullardan biridir.agar adsorbat komplekslarining adsorbsiyalanishiga moyilligi turlicha bo’lsa kuchli adsorbsiyalanadigan moddalar adsorbentning yuqori qismida nisbatan kuchsizlari esa quyi qismida sobsiyalanadi misol eritmadagi Cu va Co ionlarini bir biridan ajratish maqsadida eritma AI oksid bilan to’ldirilgan adsorbsion kalonka orqali o’tkaziladi kalonkani yuqori qismida avval ikkala yon ham adsorbsiyalanadi. Kalonkadan erituvchi o’tkazilsa u AI oksidga kuchsiz adsorbsiyalangan Co ionlarini pastroqqa tushiradi va ionlar aralashmasi ajratiladi. adsorbsion xromotografiya hodisasi ko’pchilik dorivor moddalr antibiotiklar gormonlarni antiseptic moddakarni alkaloidalrni preparative ajratish va tozalashda adsorbsion xromotografiyadan foydalaniladi

.