I-mavzu: Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari Reja

Ta’sis shartnomasi korxonaning tashkil qilinishi va yakka tarzda yoki hamkorlikdagi faoliyatning boshlanishini tavsiflovchi hujjatdir. U shuningdek, tashkil etilayotgan korxonaning Nizomini tо‘ldiruvchi hujjat ham hisoblanadi. Ta’sis shartnomasida korxonani tashkil qilish tartibi, daromad va xarajatlarni qatnashchilar о‘rtasida taqsimlash shartlari, korxona tashkilotchilari (muassislar) tarkibidan chiqish shartlari belgilab qо‘yiladi.
Ta’sis shartnomasi asosida kо‘pincha kichik korxonalar, xо‘jalik о‘rtoqliklari va shu kabi subyektlar faoliyat yuritadi. Masalan, о‘rtoqlik yoki korxonaning ta’sis shartnomasida boshqaruv faqat barcha ishtirokchilarning roziligi bilangina emas, balki qaror kо‘pchilik ovoz bilan qabul qilinishi mumkinligi ham belgilab qо‘yilishi mumkin. Biroq ta’sis shartnomasida ishtirokchilar ovozini aniqlashning boshqa tartibi ham kо‘rsatib о‘tilishi mumkin. Tо‘liq о‘rtoqchilik korxonalarining daromad va xarajatlari agar shartnomada boshqa tartib kо‘rsatilmagan bо‘lsa, ishtirokchilar о‘rtasida ularning umumiy kapitaldagi ulushiga mos ravishda taqsimlanadi.
Korxona davlat rо‘yxatiga olingan kundan boshlab kiritilgan. Korxonani tugatish va qayta tashkil etish mulk egasining qarori bilan va mehnat jamoasi ishtirokida yoxud sudning qarori bilan, shuningdek: uni bankrot deb topish tо‘g‘risida; agar korxona faoliyatini taqiqlash tо‘g‘risida qaror qabul qilinsa; agar sud qarori bilan ta’sis hujjatlari boshqa hollarda haqiqiy emas deb topilgan bо‘lsa.
Korxonani boshqarish nizomga muvofiq egasining huquqlari va mehnat jamoasining о‘zini о‘zi boshqarish prinsiplari uyg‘unligi asosida amalga oshiriladi. Korxonani boshqarish huquqini korxona kengashiga yoki korxona ustavida kо‘zda tutilgan va egasi va mehnat jamoasining manfaatlarini ifoda etadigan boshqa organga berishi mumkin.
Korxonaning mulki asosiy vositalar va aylanma mablag‘lardan, shuningdek qiymati korxona balansida aks etadigan boshqa qiymatlardan iborat. Uning shakllanish manbalari:
- muassislarning pul va moddiy hissalari;
- asosiy va boshqa faoliyat turlaridan olinadigan daromadlar;
- qimmatli qog‘ozlardan olinadigan daromadlar;
- banklar va boshqa kreditorlarning kreditlari;
- kapital qо‘yilmalar va byudjetlar datatsiyalari;
- tashkilotlar va fuqarolarning beg‘araz yoki xayriya badallari va boshqa manbalar.
Kompaniya mulkni о‘z xohishiga kо‘ra ishlatadi va tasarruf etadi: sotadi, bepul beradi, almashadi yoki ijaraga oladi.
Korxonaning iqtisodiy faoliyati moliyaviy natijalarining umumlashtiruvchi kо‘rsatkichi foyda (daromad) bо‘lib, undan foydalanish egasi tomonidan belgilanadi.
Korxona ish haqi jadvalini mustaqil ravishda belgilaydi, xodimlarga ish haqi va boshqa daromad turlarini, shakllarini, tizimlarini va miqdorlarini belgilaydi.
Korxona о‘z faoliyatini mustaqil ravishda rejalashtiradi va ishlab chiqarilgan mahsulotga bо‘lgan talabdan kelib chiqqan holda rivojlanish istiqbollarini aniqlaydi. Rejalar mahsulotlar, ishlar, xizmatlar iste’molchilari va moddiy-texnik resurslarni etkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarga asoslanadi.
Korxona о‘z mahsulotlarini mustaqil ravishda yoki shartnoma asosida о‘rnatilgan narxlar va tariflarda sotadi. Xorijiy sheriklar bilan hisob-kitoblarda kontrakt narxlari jahon bozorining shartlari va narxlariga muvofiq qо‘llaniladi.
Davlat korxonaning huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini kafolatlaydi: mulkchilik shaklidan qat’i nazar, unga biznes uchun teng huquqiy va iqtisodiy sharoitlar yaratadi; iqtisodiy qonunlar va rag‘batlar orqali bozorni targ‘ib qiladi va tartibga soladi, monopoliyaga qarshi choralarni amalga oshiradi.
Korxona shartnoma majburiyatlarini, kredit va hisob-kitoblarni, soliq tartibini, mahsulot sifatiga qо‘yiladigan talablarni, atrof-muhitning ifloslanishi uchun javobgar. Korxona ishlab chiqarish xavfsizligini, sanitariya-gigiyena meyorlari va ishchilari, aholi va mahsulot iste’molchilarining sog‘lig‘ini saqlash talablarini ta’minlashi kerak.

3.