I –Өзбетинше жумыс


Download 437.58 Kb.
bet1/5
Sana10.11.2023
Hajmi437.58 Kb.
#1761797
  1   2   3   4   5
Bog'liq
baslanhish


Funktsiyanın’ anıq emes integralı ha’m onı esaplaw usılları
Meyli f x( ) ha’m F x( ) funktsiyaları (a b, ) da berilgen bolıp, F x( ) tuwındıg’a iye bolsın.
Anıqlama. Eger
F¢(x) = f x( ) (xÎ(a b, ))
bolsa, onda (a b, ) da F x( ) funktsiya f x( ) funktsiyanın’ da’slepki funktsiyası delinedi.
Ma’selen,
f x( ) = x2 (xÎ -¥ +¥( , ))
funktsiyanın’ da’slepki funktsiyası
F x( ) = x3 (xÎ -¥ +¥( , ))
3
boladı, sebebi
F¢( )x = æç x33=ö÷ø¢ 13 ×3x2= x2= f x( ). è
Eger (a b, ) da F x( ) funktsiya f x( ) tın’ da’slepki funktsiyası bolsa, onda
F x( ) +C
barliq da’slepki funktsiyalarının’ ko’pligi boladı, bunda C qa’legen turaqlı san.
Anıqlama. F x( ) +C an’latpası f x( ) funktsiyanın’ anıq emes integralı delinedi ha’m ò f x dx( ) dep belgilenedi:
ò f x dx( ) = F x( ) +C .
Anıq emes integraldın’ tiykarg’ı qa’siyetleri:

  1. f x dx( ) )¢ = f x( ).

  2. df x dx( ) ) = f x dx( ) .

  3. òéë f x( ) ± g x( )ùûdx f x dx( ) ± òg x dx( ) .

  4. òkf x dx( ) = kò f x dx( ) .

Tiykarg’ı formulaları


  1. òdx = ò1×dx= x + C , bunda C= const.

  2. òx dxn = nxn++11 + C (n ¹ -1).

  3. ò dxx = ln x +C .

  4. òa dxx = lnaxa + C a( > 0,a ¹1).

  5. òe dxx = ex +C .

  6. òsin xdx = -cos x + C .

  7. òcos xdx = sin x + C .

dx

  1. ò 2 = arcsin x + C. 1- x dx

  2. ò 2 = arctgx + C. 1+ x

dx

  1. ò 2 = -ctg x + C . sin x

dx

  1. ò 2 = tg x +C. cos x

  2. òshxdx = chx +C . 13. òchxdx = shx +C .

dx 1 x

14. ò 2 2 = arctg +C.
Tabılg’an integraldın’ durıslılıg’ı tuwındı alıw jolı menen tekseriledi.
Endi to’mende integrallawdın’ a’piwayı usılların keltiremiz:

  1. İntegral astındag’ı funktsiyanı a’piwayı funktsiyalardın’ qosındısı ko’rinisinde jazıp, integraldın’ qa’siyetlerinen paydalanıw usılı;

  2. Differentsial belgisi astına kiritiw usılı. Ma’selen,

dx = 1 d kx( + b), (k, b =const); dx = d(ln x); cosxdx = d(sin x); k x
dx
2 = d tgx( ), h.t.b. cos x
Mısallar. To’mendegi anıq emes integrallardı esaplan’:

  1. òx dx6 = x7 +C .

7

  1. òe dx3x = 1òe d3=x (3 )x 1e3x +C .

3 3

  1. ò(10x7 + 2x5 - 7)dx =ò10x dx7 + ò 2x dx5 - ò7dx =

=10òx dx7 + 2òx dx5 - 7òdx =10× x8 + 2× x6 - 7x +C =5 x8 + 1 x6 - 7x +C .
8 6 4 3
x4 - x3 + x +1 æ x4 x3 x 1 ö

  1. ò 5 dx = òç x5 - x5 + x5 + x5 ø÷dx = x è

= òæçè 1x - x12 + x14 + x15 öø÷dx = ò 1xdx - òx dx-2 + òx dx-4 + òx dx-5 =
x- +2 1 x- +4 1 x- +5 1 1 1 1
= ln x - + + + C ln = +x - 3 - 4 + C .
- +2 1 - +4 1 - +5 1 x 3x 4x
1 1 1+ +1 1

  1. òx xdxn = òx x dx× n òxn+1dx= xn +=C n x2=n x +C .

1 + +1 1 2n +1 n

Integrallaw usılları


1. O‘zgeriwshini almastırıp integrallaw usılı Bul usıl to’mendegishe a’melge asırıladı:
x =j(t) dep alayıq, bunda j(t) funktsiya u’zliksiz j¢(t) tuwındıg’a iye. Onda o’zgeriwshini almastırıw formulası to’mendegishe boladı: ò f x dx( ) = ò f (j j(t))× ¢(t dt)
Mısallar 1. ò(2 +3x)100dx integraldı esaplan’.
Sheshiliwi. Bunın’ ushın 2 + =3x t almashtırıwın orınlaymız. Onda
x = t - 2, dx = 1dt
3 3

bolıp, ò(2 + 3x)100dx= òt100 × 13 dt =31 òt100dt= 13 101× t101 +C 3031= (2 + 3x)101 +C boladı.

  1. ò adx- x2 (a > 0) integraldı esaplan’.

Sheshiliwi. Bul integralda x = a t× dep alamız. Onda dx = a dt× bolıp, ò adx- x2 = ò aa dtat2 = ò a(a dt1×-=t2 ) ò 1dt-=t2 arcsint + C arcsin=xa +C
boladı.

  1. ò x22+x +x1+1dx integraldı esaplan’.

Sheshiliwi. Bul integralda x2 + x + =1 t almashtırıwın orınlaymız. Onda
d x( 2 + x +1) = dt,
(2x +1)dx = dt .
ò x22+x +x 1+1dx = ò(x22x+=+x1)+dx1 = ò dtt ln | t | +C
bolıp,

ò x22+x +x1+1dx = ln x2 + x +1 + C
boladı.

  1. ò xdx2 + a integraldı esaplan’.

Sheshiliwi. Bul integralda

x2 + a + x = t
dep alamız. Bul ten’liktin’ ha’r eki ta’repinin’ differensialların tabamız.

d( x2 + a + x) = dt ,

¢

x2 + a + x) ×dx = dt ,
æ 1 ö

ç 2 ×2x +1÷dx = dt, è 2 x + a ø

æ x ö x + x2 + a ç 2 +1÷dx = dt, 2 dx = dt . è x + a ø x + a
Keyingi ten’likten
dx dt dt
= =
x2 + a x2 + a + x t
bolıp,
dx dt 2

ò 2 = ò = ln | t | +C =ln x + a + x +C x + a t
boladı.
2. Bo‘leklep integrallaw usılı
Meyli u = u x( ) ha’m v = v x( ) funktsiyalar u’zliksiz u¢ ha’m v¢ tuwındılarg’a iye bolsın. Onda bo’leklep integrallaw formulası to’mendegishe boladı: òudv = uv - òvdu .
Mısallar. 1. İntegraldı esaplan’.
òxe dxx .
Sheshiliwi. Bul integralda
u = x, dv = e dxx
dep,
du = dx, v= òe dxx = ex
bolıwın tabamız. Bo‘lekleb integrallaw formulası boyınsha
òxe dxx = xex - òe dxx
boladı. Demek
òxe dxx = xex - ex +C = ex (x -1) +C .

  1. İntegraldı esaplan’.

òln xdx.
Sheshiliwi. Bul integralda
u = ln ,x dv = dx
dep alınsa, onda
du = 1 dx v, = x x
boladı. Bo’leklep integrallaw formulası boyınsha:
òln xdx = xln x - òx× 1xdx =xln x - x +C .

  1. òxsin xdx integraldı esaplan’.

Sheshiliwi. Bul integralda
u = x dv, = sin xdx
dep alamız, onda
du = = =dx, v òsin xdx -cos x
boladı. Bo’leklep integrallaw formulasın paydalanıp: òxsin xdx = x× -( cos x) - ò(-cos xdx -=xcos x + sin x + C .

  1. òarctg xdx integraldı esaplan’.

Sheshiliwi. Bul integralda
u = arctg ,x dv = dx
dep alsaq, onda
du = dx, v = x

boladı, òarctg xdx = x×arctg x - òx×1 +1x2 dx x×=arctgx - 21 ò d1(1++xx22 ) =
= x×arctgx - ln 1( + x2)+ C
bo‘ladi.

  1. Jn = ò( dx 2)n= (n 1,2,3,... ,) a ¹ 0 integraldı esaplan’.

x2 + a
Sheshiliwi. n =1 bolg’anda
1

J1 = ò 2dx 2 = ò dx= 2 1 ò= a dx 2 1 arctg x +C x + a a2 éêëê1+æçè ax öø ùúúû a 1+ æç ax ö÷ø a a
÷ è
boladı.
Endi berilgen integralda

        1. = , dv = dx x2 + a2

dep tabamız:
du = =d æçè x2 +1 a2 ö÷øn d((x2 + =a2 )-n ) -n x( 2 + a2 )- -n 1 × =2xdx -(x2 +2nxa2 )n+1 dx,

        1. = x.

Bo‘leklep integrallaw formulasına ko‘re

Jn = ( 2 1 2)n × x + 2n xò × ( 2 x 2)n+1 dx (1) x + a x + a
boladı. Bul ten’liktin’ on’ ta’repindegi integraldı to’mendegishe jazıp alamız: x2 x2 + a2 - a2 x2 + a2 a2
dx = dx= dx - dx =
ò( 2 2)n+1 ò ( 2 2)n+1 ò( 2 2)n+1 ò( 2 2)n+1
x + a x + a x + a x + a

= ò( 2 dx 2)n - a2ò=( 2 dx2)n+1 Jn - a J2 n+1. (2) x + a x + a
(1) ha’m (2)- qatnaslardan
x 2

Jn = n + 2n J× n - 2na × Jn+1 (x2 + a2)
tabamız.
Keyingi ten’likten bolsa

Jn+1 = 1 2 × ( 2 x 2)n + 2n -1× 12 Jn (3) 2na x + a 2n a
bolıwı kelip shıg’adı.
A’dette, (3) ten’lik rekurrent formula delinedi. Ma’lim bolg’anınday,
J1 = 1 arctg x + C . a a
(3) formula ha’m J1 din’ ma’nisinen paydalanıp,

J2 = ò( 2 dx 2=)2 1 × 2 x 2 + 12 × 1 arctg x +C x + a 2a x + a 2 a a
bolıwın tabamız. (3) formula ha’m J2 nin’ ma’nisinen paydalanıp J3 tabıldı ha’m t.b.

Download 437.58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling