I. Pul-kredit vositalari orqali davlat iqtisodiyotni qanday tartibga solmoqda?

I.Pul-kredit vositalari orqali davlat iqtisodiyotni qanday tartibga solmoqda?
Pul-kredit siyosati - pul-kredit organlarining makroiqtisodiy siyosati, pul bozori sharoitlari orqali yalpi talabni boshqarishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui, yakuniy maqsadlari kombinatsiyasiga erishish, jumladan narxlar barqarorligi, barqaror valyuta kursini saqlash, moliyaviy barqarorlik va muvozanatli iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish.
Pul-kredit siyosatining ob'ektlari: pul-kredit organlari, banklar va nobank tashkilotlarning harakatlari natijasida o'zgaruvchan pul bozoridagi talab va taklif.
Pul-kredit siyosatining sub'ektlari: markaziy bank o'zaro aloqada bo'lgan iqtisodiy agentlar, moliya tizimi faoliyatida ishtirok etuvchi banklar va boshqa moliya institutlari, shuningdek, markaziy bankning o'zi, pul bozoridagi muvozanatni tavsiflovchi iqtisodiy o'zgaruvchilar: pul massasi (pul bazasi yoki pul agregati), qisqa muddatli nominal foiz stavkasi, nominal valyuta kursi, bank sektorining joriy likvidligi.
2017 yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari rolini oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichi o‘rta muddatli istiqbolda bank tizimi va pul-kredit siyosatini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 9 yanvarda “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki faoliyatini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmonining qabul qilindi. Mazkur farmonda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi Markaziy bankning bosh maqsadi etib belgilanib, Markaziy bankning mustaqilligi va institutsional rivojlanishini ta’minlash bo‘yicha tegishli choralar nazarda tutilgan.
Pul-kredit siyosatini amalga oshirish vositalari orasida quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:

1. 
   O’zbekiston banklarining asosiy stavkasi. Markaziy bankdan qarz oluvchi tijorat banklari asosiy stavkaning oʻzgarishi bilan xoʻjalik yurituvchi subʼyektlar va aholi uchun kreditlar narxini oshirish/pasaytirishga majbur boʻlmoqda, bu esa pul massasiga taʼsir koʻrsatmoqda.
   
2. 
   Pul bazasi. Pul bazasi hajmini o'zgartirish uchun Markaziy bank ochiq bozor operatsiyalaridan foydalanishi mumkin. Markaziy bankning davlat qimmatli qog‘ozlarini sotib olishi tijorat banklari zahiralarining ko‘payishiga olib keladi, bu esa, o‘z navbatida, bank kreditlarining ko‘payishiga va pul massasining ko‘payishiga olib keladi. Qimmatli qog'ozlarni sotish esa teskari natija beradi
   
3. 
   Rezerv normasi. Tijorat banklari Markaziy bankda saqlanishi shart bo'lgan aktivlar miqdori normalarini oshirish orqali O’zbekiston banklari pul massasiga ta'sir qilishi mumkin. Majburiy zahiralarni oshirish yoki kamaytirish orqali Markaziy bank banklarning kreditlash qobiliyatiga ta'sir qiladi, ya'ni ularning kredit faoliyatini tartibga soladi. Majburiy zaxiralar miqdorining oshishi aholi va korxonalarni kreditlashning qisqarishiga va shunga mos ravishda pul massasining kamayishiga olib keladi.
   

Pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’siri alohida transmission kanallar orqali amalga oshiriladi. Asosiy kanallar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

• 
  foiz kanali;
  
• 
  kredit kanali;
  
• 
  valyuta kursi kanali;
  
• 
  inflyatsion kutilmalar kanali;
  
• 
  aktivlar bahosi kanali.