I shamshidinov noorganik moddalar va

Kalsinirlangan soda ishlab chiqarishni rivojlantirishning asosiy 
yo‘nalishlari. 
Soda 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirish 
quyidagi 
yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin: 
1. 
Soda zavodlarini azot birikmalari ishlab chiqarish korxonasi 
bilan uyg‘unlashtirish. Bu esa azot birikmalari korxonasida g‘osil 
bo‘ladigan 
konsentrlangan 
karbonat 
angidriddan 
foydalanishni 
ta’minlaydi. Konsentrlangan karbonat angidrid ishlatish shu maqsadda 

---

312 
kerakki, natriy xloridning bikarbonatga konversiyasi 
nisbatga 
bog‘liq bo‘ladi. Demak, gazdagi CO
2
miqdori ortishi bilan natriy 
bikarbonat unumi ham oshadi. 
2. 
Soda olish uchun yanada iqtisodiy tejamkor bo‘lgan yangi 
sxemalarini yaratish orqali xomashyo, energiya, yoqilg‘i xarajatlarini 
kamaytirish hamda ishlab chiqarishni chiqindisiz ishlashiga erishish: 
tabiiy natriy sulfat – mirabalitdan soda olish, bunda natriy 
gidrokarbonat bilan bir qatorda o‘g‘it sifatida ishlatiladigan ammmoniy 
sulfat ham ishlab chiqariladi. 
Bu usul mohiyatini quyidagi umumiy tenglama ifodalaydi: 
Na
2
SO
4
+ 2NH
3
+ 2CO
2
+ 2H
2
O = 2NaHCO
3
+ (NH
4
)
2
SO
4
 
mirabalit Na
2
SO
4
ni ko‘mir bilan qaytarish va so‘ngra hosil 
bo‘lgan natriy sulfidlarini qo‘shaloq karbonizatsiyalash orqali soda 
olish: 
Na
2
SO
4
+ 2C = Na
2
S + 2CO
2
 
Na
2
S + CO
2
+ H
2
O = NaHCO
3
+ NaHS 
NaHS + CO
2
+ H
2
O = NaHCO
3
+ H
2
S 
Natijada soda va vodorod sulfid olinadi, vodorod sulfidni oksidlab 
elementar oltingugurtga aylantiriladi; 
distiller suyuqligidan ammiakni regeneratsiyalash amalga 
oshirilmaydi, soda va ammoniy xloril olinadi, ammoniy xloriddan esa 
azotli o‘g‘it sifatida foydalaniladi; 
natriy xlorid o‘rniga silvinit KCl∙NaCl ishlatish soda va azot-
kaliyli murakkab o‘g‘it (KCl + NH
4
Cl) olishni ta’minlaydi; 
karbonat angidrid manbai sifatida dolomit CaCO
3
∙MgCO
3
ishlatish distiller suyuqligini qayta ishlashda undan ammiak, bishofit 
MgCl
2
∙6H
2
O (magniy olish uchun xomashyo) va CaCO
3
(sement olish 
uchun xomashyo) olishni ta’minlaydi. 
3. 
Ishlab chiqarishni avtomatik boshqarilishini tashkil etish, 
natijada soda olish jarayonini muqobil rejimini ta’minlash orqali natriy 
gidrokarbonat unumi oshiriladi va kalsinirlangan soda tannarxi 
pasaytiriladi.