I shamshidinov noorganik moddalar va

Kuyundi gazini changdan tozalash. Pechdan chiqadigan kuyundi 
gaz tarkibida chang bo‘ladi, uning miqdori boshlang‘ich xomashyo 
tarkibiga, uning zarrachalari o‘lchamiga, pech konstruksiyasiga va 
boshqalarga 
bog‘liqdir. 
Mexanik 
pechlarda 
kolchedanning 
kuydirilishidan hosil bo‘ladigan gazning changlanganligi 1 dan 10 g/m
3
gacha, chang holatida kuydirish pechlarida – 20 dan 100 g/m
3
gacha, 
qpynovchi qatlam pechlarida esa – 50 dan 200 g/m
3
gacha (gaz hajmlari 
normal sharoitga keltirilgan deb hisoblanganda) bo‘ladi. 
Changlarning kimyoviy tarkibi amalda kuyundi tarkibidan 
farqlanmaydi, kuyundi chang zarrachalarining zichligi qariyib 3 g/sm
3
ni 
tashkil etadi. 
Mexanik kolchedan pechlari gazidagi changning taxminiy fraksiyali 
tarkibi quyida keltirilgan: 
Chang zarrachalarining diametri, mkm 
Fraksiya miqdori, % 
15 dan kichik 
15,1 
15-21 
21,9 
21-25 
24 
25-30 
13 
30-35 
5,5 
35-50 
6,5 
50-60 
7,5 
60 dan katta 
6,5 
Chang holatida kuydirish pechlari va qaynovchi qatlam pechlari 
gazlaridagi changning fraksiyali tarkibi kuydiriladigan boshlang‘ich 
xomashyoning maydalanish darajasiga bog‘liqdir. Qaynovchi qatlam 
pechidan chiqadigan oddiy gaz tarkibining taxminan 50% qismi 15 mkm 
gacha o‘lchamli va qolgan 50% qismi – 15-40 mkm o‘lchamli 
zarrachalardan iborat juda mayda changdan iborat bo‘ladi. 
Chang kuyundi gazidan juda yaxshilab tozalanishi shart, chunki u ji-
hozlarni ifloslantiradi, gidravlik qarshilikni oshiradi, mahsulot kislo-

---

45 
tasini ifloslantiradi va ishlab chiqarish jarayonlarida boshqa bir qator 
qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Gazlarni changdan tozalashning ikkita 
asosiy: mexanik va elektrik usullari mavjuddir. Har ikkala usul ham 
sulfat kislota ishlab chiqarishda foydalanilmoqda. 
Mexanik tozalash. Gazni changdan mexanik tozalash uchun 
ishlatiladigan jihozlarning ishlash prinsipi og‘irlik kuchining ta’siriga 
yoki markazdan qochma kuchga asoslangandir. 
Laminar gaz oqimida og‘irlik kuchi ta’siri ostida 1 dan 100 mkm 
gacha diametrdagi qattiq zarrachalarning erkin cho‘kish tezligi w (m/sek 
da) quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
18
)
(
2
1
2
g
d
w
bu yerda: d – zarracha diametri, m; 
1
– zarracha zichligi, kg/m
2
; 
2 
– 
gazning zichligi, kg/m
3
; g – og‘irlik kuchining tezlanishi, m/sek
2
; – 
gazning dinamik qovushqoqligi, kg/(m∙sek). 
Kuyundi gazidan va havodan kuyundi changini cho‘ktirishda 
2
kattalik 
1
kattalikka nisbatan juda kichik qiymatli bo‘lganligi uchun uni 
hisobga olmaslik mumkin. Shuning uchun hisoblashni soddalashtirilgan 
holda quyidagi tenglama orqali amalga oshirilishi mumkin: 
18
1
2
g
d
w
1 mm dan kichik diametrli zarrachalar uchun bu formulaga gazdagi 
molekulalar harakat uzunligini hisobga oladigan koeffitsientni 
ko‘paytirish kiritiladi. 100 mkm dan yirik diametrdagi zarrachalarning 
cho‘kish tezligini boshqa formula bo‘yiyaa hisoblanadi, chunki bu holda 
cho‘kish tezligi boshqa qonuniyatga bo‘ysunadi. 
1.3-jadvalda havodagi kuyundi changlarini cho‘kish tezligini 
birinchi formula orqali hisoblangan ma’lumotlar keltirilgan. Bunda 
1
= 
3000 kg/m
3
, havoning harorati 20
O
C va qovushqoqligi = 1,9∙10
-7
kg/m∙sek etib belgilangan. 
1.3-jadval 
Havodagi kuyundi changining cho‘kish tezligi 
Zarrachalar diametri 
Cho‘kish tezligi 
mkm 
m 
m/sek 
sm/s 
1 
10
-6
0,9∙10
-4
32 
10 
10
-5
0,9∙10
-2
32∙10
3
100 
10
-4
0,9 
3,2∙10
5

---

46 
Markazdan qochma kuch ta’sirida changni cho‘ktirish, zarrachaning 
R diametrli aylana bo‘yicha aylanadigan markazdan qochma kuch 
maydonida bo‘lishiga asoslangan. Sharsimon shakldagi zarrachaning bu 
kuch ta’sirida cho‘kish tezligi w
1
(m/sek da) quyidagi tenglama bilan 
ifodalanadi: