I shamshidinov noorganik moddalar va

p
p
p
p
p
p
p
p
p
bu yerda: 
'
1
p
va 
''
1
p
– absorbsiyadan oldingi va keyingi gazdagi SO
3
ning 
parsial bosimi, n/m
2
(mm.sim.ust.); 
'
2
p
va 
''
2
p  – gazning absorberga kirishda va undan chiqishda oleum 
ustidagi SO
3
muvozantli bosimi, n/m
2
(mm.sim.ust.). 
1.27-rasmda 20% li oleum sachratiladigan oleumli absorberda sulfat 
angidrid absorbsiyasining haroratga bog‘liqligi keltirilgan. 
1.27-rasm. Oleumli absorberda gazdagi SO
3
miqdoriga bog‘liq holdagi 
sulfat angidridning absorbsiyasi: 
1-5% SO
3
da; 2-7,5% SO
3
da; 3-10% SO
3
da; 4-15% SO
3
da. 
Bu tasvirdan ko‘rinadiki, haroratning ortishi bilan SO
3
absorbsiyalanish darajasi keskin kamayadi va ma’lum harorat (7,5% SO
3
da 84
O
С, 5% SO
3
da 76
O
С) da absorbsiyalanish to‘la to‘xtaydi. 60
O
C 
haroratda 33% SO
3
(erkin) bo‘lgan oleum olingani holda, 90
O
C haroratda 
atigi 14% SO
3
(erkin) bo‘lgan oleum olish mumkin. 
Nam kataliz usuli bilan sulfat kislota olishda kontakt bo‘linmasidan 
chiqadigan gaz tarkibidagi suv H
2
SO
4
hosil bo‘lishi uchun kerak 
bo‘ladigan suvdan ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun kontakt gazini 
sovutilganda sulfat angidrid suv bug‘i bilan sulfat kislota bug‘iga 
aylanadi, so‘ngra u minorada kondensatsiyalanadi. Shunday qilib, nam 
kataliz jarayonida SO
3
ning absorbsiyalanishi emas, balki sulfat kislota 

---

70 
bug‘larining kondensatsiyalanishi sodir bo‘ladi. Agar gazdagi suv 
bug‘ining miqdori oz bo‘lsa, kondensatsiyalanish va absorbsiyalanish 
jarayonlari bir paytda sodir bo‘ladi.
Gazning harorati 400
O
C dan yuqori va undagi SO
3
va H
2
O 
birgalikda bo‘lganda (masalan, ho‘l kataliz usuli bilan sulfat kislota 
olishdagi kabi) gaz tarkibida sulfat kislota bug‘lari bo‘lmaydi, chunki 
bunday sharoitda ular amalda to‘la dissotsilanadi. Gaz suvutilganda: 
H
2
SO
4
⇄
H
2
O + SO
3
muvozanat sulfat kislota bug‘lari hosil bo‘lish tomonga siljiydi, u esa 
keyingi bosqichda sovutilganda kondensatsiyalanadi. 
Sulfat 
kislota 
bug‘larining 
kondensatsiyasi 
to‘ldirgichli 
sug‘oriladigan minoralar (skrubberlar) da, quvurli kondensatorlarda, 
barbotajli jihozlarda amalga oshiriladi. Ko‘rsatib o‘tilgan barcha 
jihozlardagi bu jarayonning mexanizmi bir xildir va bu tarkibida bug‘ 
tutgan gazli aralashmaning sovuq suyuqlik yoki kondensat plenkasi 
bilan bevosita to‘qnashishidan iboratdir. Shu bilan bir paytda bug‘ning 
bir qismi kondensatsiyalanadi va bo‘shliqda tuman hosil qiladi. Masalan, 
nam kataliz usuli bo‘yicha sulfat kislota ishlab chiqarishda sulfat kislota 
bug‘larining 35% qismi tumanga aylanadi. 
Minorali quritgichdan so‘ng gaz tarkibida 0,01% suv bug‘i qoladi, 
kontakt jihozidan so‘ng esa ko‘p miqdordagi SO
3
bo‘ladi, shuning uchun 
gaz sovutilganda barcha suv bug‘i H
2
SO
4
bug‘lariga aylanadi, uning 
konsentratsiyasi 0,01% yoki 5,75q g/m
3
(q – gazdagi suv bug‘ining 
tarkibi, g/m
3
) ni tashkil etadi. 
Sulfat 
kislota 
bug‘lari 
absorberning 
to‘ldirgichlari 
sirtida 
kondensatsiyalanadi. Sug‘oruvchi kislota konsentratsiyasi juda past yoki 
ganing namligi yuqori bo‘lganda sulfat kislota bug‘larining bir qismi 
bo‘shliqda tuman hosil qilib kondensatsiyalanadi, u esa absorberlarda 
to‘la cho‘kmaydi va atmosferaga chiqib ketadi.