I shamshidinov noorganik moddalar va

kamera-oqimli 
usul 
deyiladi. 
Bunda 
oson 
parchalanadigan mayda zarrachali fosforit uni (0,074 mm dan yirik 
zarrachalar miqdori 20% dan oshmasligi kerak) va 47-49% P
2
O
5
li fosfat 
kislota ishlatiladi. Maydalangan kamerali superfosfat retur bilan 
aralashtiriladi, donadorlanadi va quritiladi. Quritish jarayonida 

---

247 
fosforitning parchalanish darajasi 60-70% dan 80-90% gacha ko‘tariladi. 
Donachalarning mahsulot fraksiyalari ammiak bilan neytrallanadi, 
sovutiladi va tarkibida: 45-47% umumiy, 42,5-44,5% o‘zlashadigan, 37-
38% suvda eruvchan, 3-5% erkin P
2
O
5
va 1,5-2% azot bo‘lgan mahsulot 
olinadi. 1 t P
2
O
5
li mahsulot ishlab chiqarish uchun: 824-835 kg fosfat 
kislota (100% P
2
O
5
hisobida), 271-280 kg fosforit uni (100% P
2
O
5
hisobida) va 35 kg NH
3
sarflanadi. 
Suyuq fazasining konsentratsiyasi 45-50% P
2
O
5
bo‘lgan tabiiy 
fosfatni 3-5 karra ortiqcha miqdordagi fosfat kislota bilan parchalashga 
asoslangan kamerasiz siklik qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarish usuli 
ham ma’lumdir; bunda hosil bo‘ladigan monokalsiyfosfat cho‘kmasi 
ajratiladi, neytrallanadi, donadorlanadi va quritiladi, bu tuz bilan 
to‘yingan eritma esa parchalanish bosqichiga qaytariladi, shu bilan bir 
vaqtda u yerga tarkibida 53-58% P
2
O
5
tutgan yangi fosfat kislota ham 
qo‘shiladi. Bu usullar xomashyoning parchalanish darajasini juda yuqori 
daraja (98-99%) ga yetish imkoniyatini beradi, ammo 1 t o‘zlashadigan 
P
2
O
5
li mahsulot olishga sarflanadigan fosfat kislotaning, oldingi bayon 
etilgan usullardagiga nisbatan anchagina, kattaligi bilan ajralib turadi; 
bundan tashqari suspenziyada filtrlanish hususiyatiga ega bo‘lgan 
o‘lchamdagi kristallarni hosil qilish qiyin kechadi. Shuning uchun bayon 
etilgan bu usul ishlab chiqarishga tatbiq etilmagan. 
Boyitilgan fosforitlarni (28% P
2
O
5
) polifosfat kislotada (73-77% 
P
2
O
5
) parchalash orqali tarkibida orto- va polifosfatlar aralashmasi 
tutgan tez qotuvchi massa olish mumkin. Uni yetiltirishda, ayniqsa 
yuqori haroratda, kondensirlangan fosfatlarning monokalsiyfosfatga 
aylanishi hisobiga qisman gidrolizlanish sodir bo‘ladi. Mahsulot 
ammoniylashtirilgandan so‘ng, tarkibida: 47-49% P
2
O
5o‘zl.
(shu 
birgalikda uning 90% i P
2
O
5 s.e.
) va 3-7% N tutgan polisuperfosfat deb 
ataluvchi o‘g‘it olinishi mumkin. 
Superfos. 
Superfos 
nomi 
bilan 
ataladigan 
uzoq 
muddat 
o‘zlashadigan yangi turdagi o‘g‘it ishlab chiqarish usuli ham yaratilgan. 
Bu kimyoviy boyitilgan va kislotalar bilan aktivlangan tarkibida qiyin 
o‘zlashadigan shakldagi P
2
O
5
tutgan (Qoratog‘, Qizilqum, Pribaltika, 
Chilisoy va bir qancha) fosforitlardan olingan fosforit kukunidir va 
shuning 
uchun 
uni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
o‘g‘it sifatida ishlatish 
samarasizdir. 
Fosforit unining suvli suspenziyasiga unchalik ko‘p bo‘lmagan 
miqdordagi sulfat kislotasi (yoki gaz holatidagi oltingugurt dioksid) 

---

248 
qo‘shiladi. Muhit pH 4 da karbonatlar – dolomit va kalsit, pH 2,5 da 
esa fosfat parchalanadi. Kislotalilik muhitini boshqarish orqali fosfatdagi 
faqatgina qisman P
2
O
5
ning, ekvivalent miqdordagi magniy bilan 
eritmaga o‘tishini ta’minlash mumkin. Fosforitni boyitish uchun sulfat 
kislota dolomit va kalsitdan o‘tuvchi Ca
2+
ionlari bilan neytrallanadi va 
ozgina miqdordagi kalsiy sulfatga aylanadi, uni fosforit bilan birgalikda 
suyuq fazadan ajratiladi va undan kationli flotasiyalash orqali oson 
yo‘qotilishi mumkin. 
Kimyoviy boyitilgan va aktivlangan fosforit unidan superfos olish 
uchun uni fosfat kislota bilan namlash orqali qo‘shimcha aktivlanadi, 
donadorlanadi va quritiladi. 
Superfos tarkibida 38-40% P
2
O
5
, undan 19-20% suvda eruvchan 
shaklda bo‘ladi va samaradorligi jihatdan qo‘shaloq superfosfatga 
tenglashtiriladi. 1 t P
2
O
5
li superfos ishlab chiqarishga kislota sarfi (1-
1,3 t H
2
SO
4
va 0,355 t P
2
O
5
li fosfat kislota) esa 1 t P
2
O
5
li qo‘shaloq 
superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta kamdir. Kimyoviy 
boyitishda hosil bo‘ladigan va tarkibida Mg
2+
va HPO
4
2-
ionlari tutgan 
eritmadan 
qimmatli 
o‘g‘it 
hisoblangan 
magniyammoniyfosfat 
NH
4
MgPO
4
∙H
2
O ni cho‘ktirish uchun ammoniylanash amalga oshiriladi. 
Fosfatli xomashyodagi P
2
O
5
dan foydalanish samaradorligi 95% ga 
yetadi. Jarayon yopiq suv aylanma siklida amalga oshiriladi.