I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

3-§. Ma’muriy-hududiy birliklarni tashkil etish, 
o‘zgartirish va tugatish tartibi
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Konstitutsiyasining 
69-moddasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viioyatlar, 
Toshkent shahrining chegaralarini o‘zgartirish, shuningdek, 
viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil qilish va ularni tugatish 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga 
oshiriladi.
Mazkur konstitutsiyaviy normani amalda ro‘yobga 
chiqarish tartibi O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston 
Respublikasida ma’muriy- hududiy tuzilish masalalarini hal 
etish tartibi to‘g‘risida”gi qonunida mustahkamlangan. Ushbu 
qonun viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, 
ovullarni tuzish, tugatish, ularning chegaralarini o‘zgartirish, 
ma’muriy markazlarni ko‘chirish hamda aholi punktlarini 
shahar, shaharchalari turkumiga o‘tkazish tartibini belgilaydi.
Konstitutsiyaga binoan viloyatlarni tuzish va tugatish 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga 
muvofiq Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi.
Tumanlarni tuzish va tugatish tegishli viloyat va Toshkent 
shahri hokimlarining iltimosnomasiga asosan O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga muvofiq Oliy 
Majlis tomonidan amalga oshiriladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida tumanlarni tuzish 
va tugatish Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumatining 
taklifiga muvofiq Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshiriladi.
Qishloqlar, ovullarni tuzish va tugatish tegishli tuman 
hokimlarining iltimosnomasiga asosan xalq deputatlari viloyat 
Kengashlari tomonidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasida esa 
— Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi.

---

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
190
191
shu etnik negizda Orol bo‘yi ilk o‘rta asr xalqlari-bijanaqlar 
va o‘g‘izlarning shakllanish jarayoni kechgan, ularning 
muhitida VIII-X asrlarda qoraqalpoqlarning ham shakllanishi 
boshlangan. X asr boshida bijanaklarning bir qismi G‘arbga, 
Janubiy rus cho‘llariga kyetgan; Kiev Rusi hududiga kelib 
joylashgan qabilalar rus yilnomalarida “chyornye klobuki” 
(“qora qalpoqlar”) deb nom olgan. Volga-Ural oralig‘ida 
qolgan bijanaklarning sharqiy qismi Irtish havzasidan kelgan 
qipchoqlar bilan asta-sekin aralashib kyetgan , ularning tilini 
qabul qilgan .
Manbalarda qipchoq urug‘-qabila ittifoqida “Qoraqalpoq” 
atamasiga mos keluvchi “qora bo‘rkli” etnonimi uchraydi.
Mo‘g‘ullar istilosi davrida Rashididdin asarida “qavmi 
kulahi siyah” nomi bilan qayd etilgan. Chingizxon bosqini 
oqibatida Qoraqalpoqlar G‘arbga - Volga bo‘ylariga, Sariqamish 
va Amudaryoning quyi oqimi bo‘ylariga ko‘chishga majbur 
bo‘lganlar. Qoraqalpoqlar yarim o‘troq hayot kechirib, 
sug‘orma dehqonchilikni chorvachilik (ayniqsa, qoramol) va 
baliq ovlash bilan qo‘shib olib borganlar. Qoraqalpoqlarning 
aksariyat qismi XVI-XVIII-asrlar o‘rtalarida Sirdaryoning 
o‘rta va quyi oqimi bo‘ylari (Turkiston, Jankent, CHirikrabot) 
hamda bir qismi Orol mintaqasida (Qo‘ng‘irot, Shohtemir sh.) 
yashashgan. Biroq yoyiq va Emba daryolari bo‘ylarida ham 
Qoraqalpoqlar istiqomat qilganliklari haqida ma’lumotlar 
bor. 1743-yil qozoq xoni Abulxayrxon Qoraqalpoqlarga 
hujum qilgan, natijada Sirdaryolik Qoraqalpoqlarning asosiy 
qismi XVIII asrning 2-yarmida Sirdaryodan uning g‘arbiy 
irmog‘i - Janadaryoga ko‘chgan XVIII asr oxirida Xiva xonlari 
Qoraqalpoqlarni tobe etishga faol harakat qilishgan va 
oqibatda 1811-yil ular bo‘ysundirilib, Qoraqalpoqlarning 
asosiy qismi Amudaryo havzasiga ko‘chirilgan. 1873-yil 
Chor Rossiyasi istilosi natijasida o‘ng qirg‘oq Amudaryodagi 
Qoraqalpog‘iston 
Respublikasida 
shaharlarning 
chegaralarini belgilash va kengaytirish tegishli tuman, shahar 
hokimlarining iltimosnomasiga asosan Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi hukumatining taklifiga muvofiq Jo‘qorg‘i Kenges 
tomonidan amalga oshiriladi.
Shaharchalarning chegaralarini belgilash va kengaytirish 
tegishli tuman hokimlarining iltimosnomasiga asosan xalq 
deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan, Qoraqag‘pog‘iston 
Respublikasida esa - Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga 
oshiriladi.
Mavjud aholi punktlari hisobining Yuritilishini hamda yangi 
paydo bo‘lganlari ro‘yxatdan o‘tkazilishini tegishli ravishda 
Jo‘qorg‘i Kenges, viloyat hokimliklari ta’minlaydilar.
Demak, ma’muriy-hududiy birliklar - bu qonun asosida 
tuzilgan, ma’lum nomga, tegishli davlat-huquqiy maqomga 
ega bo‘lgan va boshqa ma’muriy-hududiy birliklar bilan 
munosabatda 
bo‘ladigan 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
hududining tarkibiy qismlaridir. O‘zbekiston Respublikasining 
ma’muriy-hududiy birliklariga viloyatlar, tumanlar, shaharlar, 
shaharchalar, qishloqlar, ovullar kiradi.