I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
2 5411444856344021189
|
KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
66 67 tenglikni ta’minlash asnosida ko‘plab inqirozlarni ham boshdan kechirgan. Barcha odamlarning bir-biridan farqli ravishda dunyoga kelishi va rivojlanishi, aql va tafakkurda, iste’dodda ham teng emasligini inobatga olish taqozo etilgan. XVIII asr Fransiya inqilobidan keyin vujudga kelgan Babuvitslar va sotsializm utopiyasi tarafdorlari yo‘qlikka olib borsada, tenglikka erishmoq kerak, insonlar mulkida ham teng bo‘lishlari lozimligini, hattoki ularning aqliy darajasini ham tenglashtirishga erishish maqsadga muvofiqligini anglatadigan mafkurani shakllantirishga harakat qilganlar. Keyinchalik birin-ketin o‘z siyosatini o‘zgartirib, sotsializm mafkurasidan voz kechib borayotgan davlatlar va xalqlar tajribasi insonlarni moddiyatda va o‘y-fikrda teng qilib bo‘lmasligini ko‘rsatdi. Insonlarning tengligi ularga bir xil huquqiy sharoit va imkoniyat, bir xil majburiyatning rasman belgilanganligini anglatishi umume’tirof etildi. Shuning uchun Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 7-moddasida: “Barcha odamlar qonun oldida tengdir va hech bir tafovutsiz qonun bilan teng himoya qilinish huquqiga egadir. Barcha odamlar ushbu Deklaratsiyaga zid bo‘lgan har qanday kamsitishdan va shunday kamsitishga undaydigan har qanday gij-gijlashdan teng himoya qilinish huquqiga egadir”, - deyilgan. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-moddasida ham “...qonun oldida tengdirlar” dеgan mantiqan to‘g‘ri qoida mustahkamlangan. Ushbu hujjatlardagi umumiy ma’noda qo‘llanilgan “qonun” so‘zi bilan qamrab olingan huquq oldidagi tenglikni ta’minlash qonunchilikda mustahkamlab qo‘yilgan qoidalarni barcha shaxslarga birdek qo‘llashni talab etadi. Tarixda insonlarning fuqaroviy mansubligi jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeyi ularni tabaqalashtirishga, birining ikkinchisidan ustun qilib ko‘rsatishga asos qilinganlik hollari yuz berganligi uchun Konstitutsiyamizning 18-moddasida yig‘indisidir. Inson huquqini davlat tomonidan o‘rnatilgan, qonun asosida mustahkamlangan, jamiyatning har bir a’zosiga taalluqli bo‘lgan, yashash, turmush tarzini belgilash, o‘z xatti-harakatlarini to‘g‘ri amalga oshirish, unga berilgan imtiyozlardan foydalanish va jamoatchilik faoliyatini samarali olib borish imkoniyati, deb tushunish mumkin. Inson huquqi milliy huquq tizimimizdagi har bir huquq sohasining asosiy, eng ustuvor va markaziy masalalaridan birini tashkil etadi. U Konstitutsiyaviy huquq, fuqarolik huquqi, jinoyat huquqi, jinoyat protsessual huquqi, ekologiya huquqi va boshqa huquq sohalarining normalari bilan tartibga solinadigan asosiy ijtimoiy munosabatlar sirasiga tegishlidir. Inson huquqini munosib ta’minlash davlatning va boshqa ijtimoiy munosabat sub’ektlarining huquq va erkinliklariga ta’sir etmasligi kerak. Chunki, barcha insonlar tug‘ilishidan erkin va tengdirlar. Inson huquqi tabiiy va ajralmas xususiyatga ega bo‘lib, har bir demokratik davlatning asosiy vazifasi uni to‘la ta’minlashdan iboratdir. Shuningdеk yirik nazariyotchilardаn Gugo Grotsiy tabiiy huquq tushunchasi orqali tenglikni ta’minlash haqida fikrlar bildirgan bo‘lsa, Tomas Gobbs huquqiy tenglik atamasini keng qo‘llagan. Fransuz mutafakkiri Monteske erkinlik barchaga beriladigan huquq, dеgan g‘oyani ilgari surgan va boshqa ko‘plab o‘sha zamon olimlari tomonidan insonlar o‘rtasida tenglik, birodarlik va erkinlik g‘oyalarining nazariy asoslari ko‘rsatib berilgan. Nihoyat, Fransuzlarning 1789-yil 26-avgustdagi “Inson va fuqarolarning huquqlari deklaratsiyasi”da “insonlar huquqda teng va erkin bo‘lib tug‘iladilar va shunday bo‘lib qoladilar”, - dеgan qoida o‘z ifodasini topishi tufayli tenglik g‘oyasi yozma qonunchilik shakliga ko‘chgan. Huquq manbalari tarixidagi keyingi hujjatlarda ham tenglik qoidalari bayon qilina boshlangan. Biroq insoniyat |
