I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
68
69
majburiyatlar orqali bog‘liqlikka asoslanadi. Boshqacha qilib 
aytganda, davlat va fuqaro o‘rtasida o‘zaro mas’ullik tamoyili 
barcha demokratik davlatlarda e’tirof etilgan.
Demokratik  huquqiy  davlat  va  erkin  fuqarolik  jamiyati 
to‘g‘risidagi g‘oyalarda davlat va fuqaroning o‘zaro mas’ulligi 
tamoyili muhim o‘rin tutadi. Unga ko‘ra, huquqiy davlatning 
asosiy  belgilaridan  biri  -  davlat  va  fuqaro  o‘rtasidagi 
munosabatning  huquqiy  shakli  mavjudligi,  ya’ni  davlat  va 
fuqaroning  o‘zaro  huquq  va  majburiyatlar  hamda  o‘zaro 
javobgarlikka  asoslangan  munosabatining  mavjudligi 
hisoblanadi.
Davlat  huquq  ijodkorligi  faoliyati  bilan  o‘z  fuqarolariga 
qator huquqlar va majburiyatlarni belgilab beradi. Jumladan, 
O‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasida  fuqarolarga 
tegishli  huquqlar  shaxsiy  huquq  va  erkinliklar,  siyosiy 
huquqlar, iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarga tarzida belgilangan.
Davlatning fuqarolar oldidagi mas’uliyatini oshirib borish 
natijasida insonlar roziligiga erishish davlat siyosatining asosiy 
yo‘nalishiga  aylandi.  Xususan,  O‘zbekiston  Respublikasida 
ma’muriy  islohotlar  Konsepsiyasining  ishlab  chiqilishi,  xalq 
qabulxonalarining  tashkil  etilishi,  jamoatchilik  nazoratining 
huquqiy tartibga solinishi, davlat organlarining xalq vakillik 
organlariga  hisobdorligining  takomillashtirilayotganligi, 
davlat xizmatlari markazlari faoliyatining yo‘lga qo‘yilganligi 
aynan  davlatning  o‘z  fuqarolari  oldidagi  mas’uliyatini 
bajarishning namunasidir.
O‘zbekiston  Respublikasini  yanada  rivojlantirish  bo‘yicha 
Harakatlar  strategiyasida  «Xabeas  korpus»  institutini 
qo‘llash sohasini kengaytirish, tergov ustidan sud nazoratini 
kuchaytirish  vazifalarining  belgilanganligi  kelajakda  shaxsni 
huquqidan  mahrum  qilish  yoki  ularni  cheklab  qo‘yish  kabi 
boshqa protsessual harakatlarni sudning qarori bilan o‘tkazish 
tartibi joriy qilinishi kutilmoqda.
“O‘zbekiston  Respublikasida  barcha  fuqarolar  bir  xil  huquq 
va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy 
kelib  chiqishi,  e’tiqodi,  shaxsi  va  ijtimoiy  mavqeiydan  qat’iy 
nazar, qonun oldida tengdirlar”, mazmunidagi qoida o‘rnatilib, 
u insonlarning tengligini e’tirof etishda bu va shunga o‘xshash 
holatlarga e’tibor berilmasligini anglatadi.
O‘zbekiston  Respublikasi  fuqarolarining  qonun  oldida 
tengligi qoidasi odatda, quyidagilarni qamrab oladi:
u nafaqat fuqarolarning, balki ular faoliyati natijasi bo‘lgan 
huquq sub’ektlari - yuridik shaxslarning (jamiyatlar, xo‘jalik 
shirkatlari, unitar korxonalar va b.) huquq oldida tengligi;
qonun  oldida  tenglik  garchand  Konstitutsiyaviy  g‘oya 
bo‘lsada,  fuqarolarning  nafaqat  Konstitutsiyaviy  huquq  va 
majburiyatda  tenglikni,  balki  boshqa  sub’ektiv  huquqlarda 
ham tengligini anglatadi;
qonun oldidagi tenglik mas’uliyat va huquq buzilganda bir 
xil javobgarlikni nazarda tutadi.
Kishilik  jamiyati  tarixida  davlatning  paydo  bo‘lishi 
uning  mavjudligini  ta’minlaydigan  fuqarolar  bilan  o‘zaro 
munosabatini  vujudga  kelishini  taqozo  etadi.  Davlat 
o‘z  fuqarosi  bilan  davlatdir.  Davlatning  o‘z  fuqarolari 
oldidagi  mas’ulligini  va  fuqarolarning  davlat  oldidagi 
mas’ulligini  ta’minlash  maqsadida  O‘zbekiston  Respublikasi 
Konstitutsiyasining 19-moddasida “O‘zbekiston Respublikasi 
fuqarosi  va  davlat  bir-biriga  nisbatan  bo‘lgan  huquqlari  va 
burchlari bilan o‘zaro bog‘liqdirlar”, dеgan qoida o‘rnatilgan. 
Bu  qoida  fuqaroning  faqat  davlatga  qarashli  ob’ekt  emas, 
davlat bilan munosabatlar kirishadigan huquq va majburiyat 
sub’ekti  ekanligini  e’tirof  etib,  uning  mavqeyini  namoyon 
qiladi.  Umuman,  hozirgi  zamon  demokratik  davlatlarda 
fuqaro  va  davlat  o‘rtasidagi  munosabat  o‘zaro  huquq  va 

---