I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
132
133
uni miqdoriy chegaralamaydi. Lekin O‘zbekiston Respublikasi 
fuqarolik  kodeksi  mulkning  ikki  shaklini  huquqiy  tartibga 
soladi.  Fuqarolik  kodeksining  167-moddasi
27
ga  asosan, 
O‘zbekiston Respublikasida mulkchilikning quyidagi shakllari 
mavjud:
Xususiy mulk.
Ommaviy mulk.
Davlat  mulk  shakllarini  rivojlantirish  uchun  zarur 
huquqlarning  tengligini  ta’minlaydi  va  uning  himoya 
qilinishini kafolatlaydi. Mulk  shakllarini  bunday turkumlash 
uchun  mulk  sub’ekti  maqomi  va  mol-mulk  rejimining  uzviy 
birligi asosiy mezon hisoblanadi. O‘z navbatida, xususiy mulk 
shakli quyidagi ko‘rinishlarda (turlarda) namoyon bo‘ladi:
yakka shaxsga (individga) tegishli mulk (fuqarolar mulki);
nodavlat yuridik shaxslar mulki;
Ommaviy mulk tarkibiga quyidagilar kiradi:
O‘zbekiston Respublikasi mulki;
ma’muriy-hududiy tuzilmalar mulki (munitsipal mulk).
Garchand,  Fuqarolik  kodeksida  mulkning  ikki  shakli 
mustahkamlangan  bo‘lsada,  Konstitutsiyaning  53-moddasi 
mulkning  boshqa  shakllarda  bo‘lishi  mumkinligini  ham 
e’tirof etadi. Xususan, “O‘zbekiston Respublikasida mulkchilik 
to‘g‘risida”gi  qonunining  moddasida  mulkning  fuqarolik 
kodeksidagi  singari  an’anaviy  ikki  shaklidan  tashqari  jamoa 
mulki, aralash mulk hamda boshqa davlatlar hamda xalqaro 
tashkilotlar  yuridik  va  jismoniy  shaxslarining  mulki  kabi 
shakllarda bo‘lishi ham ko‘zda tutilgan.
Bozor  munosabatlarining  asosini  tashkil  etuvchi  mulk 
shakllaridan  biri  bo‘lgan  xususiy  mulk  qonun  hujjatlariga 
muvofiq  tarzda  qo‘lga  kiritgan  har  qanday  narsalar  bo‘lishi 
mumkin.  O‘zbekiston  Resublikasi  fuqarolik  kodeksi 
27 Ўзбeкистoн Рeспубликaсининг Фуқaрoлик Кoдeкси [Электрон манба] // 
URL: http://lex.uz (мурожат қилинган вақт 23.02.2020).
shakldagi mulkchilik bo‘lishiga ruxsat beriladi. Aynan bozor 
iqtisodiyoti tizimida mulkning xilma-xil shakllarda bo‘lishiga 
imkoniyatlar yaratiladi.
Darhaqiqat,  jamiyatning  iqtisodiy  negizi  -  mavjud 
mulkchilik  munosabatlariga  asoslanadi.  Shu  sababli,  mulk 
nafaqat  yuridik  mazmunga,  balki  iqtisodiy  ma’noga  ham 
ega.  Iqtisodiy  ma’noda  mulk  insonlarning  erki-irodasidan 
tashqarida  vujudga  keladi.  Yuridik  munosabatlarda  mulk 
qabul qilingan normalar orqali tartibga solinadi va ular mulk 
huquqi  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Kishilar  mehnati  bilan 
yaratilgan yoki tabiat tomonidan insonlarga o‘ziga xos tarzda 
«taqdim etilgan» boyliklar har doim mulk bo‘lib kelgan. Mulk 
birinchidan,  kishining  ashyoga  nisbatan  egalik  his-tuyg‘usi 
bilan  bog‘liq,  ikkinchidan,  ushbu  ashyo  xususida  kishilar 
o‘rtasida  vujudga  keladigan  munosabatdir.  Demak,  bir  so‘z 
bilan aytganda, mulk ashyo va unga nisbatan egalik hissi bilan 
bog‘liq munosabatdir.
Qoida  tariqasida  mulk  iqtisodiy  va  yuridik  ma’nolardagi 
shakllarga  bo‘linadi:  Iqtisodiy  ma’nodagi  mulk  shakllari 
deyilganda,  moddiy  mehnatlarni  o‘zlashtirish  usullarining 
yig‘indisi  tushuniladi.  Bunday  usullar  yakka  tartibda  yoki 
jamoat  bo‘lib  yoxud  davlat  tomonidan  amalga  oshirilishi 
mumkin.
Yuridik  ma’nodagi  mulk  shakli  -  moddiy  ne’matlarni 
muayyan  sub’ektlarga  tegishli  bo‘lishini  (biriktirib 
qo‘yishlikni) mustahkamlovchi va tegishli mulkning huquqiy 
rejimini belgilovchi huquqiy me’yorlar yig‘indisidan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasiga 
asosan,  bozor  munosabatlarini  rivojlantirishga  qaratilgan 
o‘zbekiston  iqtisodiyotining  negizini  xilma-xil  shakllardagi 
mulk tashkil etadi.
Ushbu  Konstitutsiyaviy  norma  mamlakatimizda  mulk 
shakllarining  turli  xil  bo‘lishi  mumkinligini  o‘zida  ifodalab, 

---