I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
2 5411444856344021189
|
KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
50 51 bir hоkimiyat tаrmоg‘i bir biridаn fаrqli hоkimiyat shаklini аmаlgа оshirаdi 8 . Umuman “hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi prinsipi” nazariyasiga ko‘ra, davlat hokimiyati yagona, yaxlit, bir butun, deb emas, balki turli hokimiyat (qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud vakolatlarini amalga oshiruvchi hokimiyatlar) funksiyalarining yig‘indisi sifatida tushuniladi. Bunday turli funksiyalarni amalga oshiruvchi hokimiyat organlari bir- biridan mustaqil ravishda harakat qilishlari lozim. Lekin bu uchala hokimiyat idoralari bir-biriga bog‘liq emas, degan ma’noni bildirmaydi. Aksincha, ular bir-birini to‘ldiradi va nazorat qilib boradi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 12-moddasida “O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas”, deb mustahkamlanishi davlatimizning demokratik mohiyatidan kelib chiqadi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng o‘z taraqqiyot va istiqlol yo‘lini mustaqil va erkin belgilab oldi. Endilikda mustaqil davlatning siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy poydevorini yaratish asosiy vazifa bo‘lib qolgan. Bunda bizga eski, zo‘ravonlik bilan o‘rnatilgan kommunistik mafkura mutlaqo to‘g‘ri kelmay, millatimizni birlashtiradigan, jipslashtiradigan mafkuraga muhtojlik yaqqol sezilib qoldi. Bir so‘z bilan aytganda, milliy mafkuramizni yaratish dolzarb masalaga aylandi. Shu yo‘lda qo‘yilgan dadil qadam bu tariximizda birinchi marta Konstitutsiyamizning 12-moddasida belgilangan me’yor bo‘ldi. Unda ilk bor O‘zbekistonning ijtimoiy hayoti siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanishi belgilandi. Demak, bu bilan bitta mafkuraning, 8 Paul A. Arnold, Jason L. Stern, How the United States Is Governed // Pg. 35. tutsiyasining xalq hokimiyatchiligi tamoyiliga asoslanganligini yana bir karra yaqqol ko‘rsatadi. Hozirgi zamonda davlat hokimiyati tizimining bo‘linishi davlat hokimiyatining demokratik sharoitda tashkil etilishi va faoliyatining asosiy prinsiplaridan ekanligiga shubha yo‘q emas. Ammo mazkur nazariyaning mumtoz shakli asoschilari hisoblangan ingliz faylasufi Djon Lokk yoki Fransuz mutaffakiri Shari Lui Monteskelar bu ta’limot kelgusi 300 yil davomida bu darajada rivojlanib ketishi va ilg‘or davlatlar hayotiga muqim singib ketishini hatto tasavvur ham qilmaganlar. Davlat hokimiyatining taqsimlanishi har qanday davlatning demokratik xususiyatini belgilaydi, uning xalq hokimiyatchiligiga asoslanganligini bildiradi. Bu prinsip huquqiy davlat barpo etishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasida quyidagicha mustahkamlangan: O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi prinsipiga asoslanadi. “Hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi” g‘oyasi qadimiy bo‘lib, qadimgi yunon faylasufi va olimi Aristotel tomonidan ham ilgari surilgan. O‘rta asrlarda M.Paduanskiy va boshqalar ham bunday g‘oyani yoqlab chiqqan edilar. XVIII asrning o‘rtalariga kelib, bu g‘oya mustaqil ta’limotga aylangan. Mashhur Fransuz ma’rifatparvari, huquqshunos, faylasuf va yozuvchi Monteske (1689-1755-yillar) o‘zining “Qonunlar ruhi” kitobida hokimiyatning bo‘linishi prinsipini ilgari surgan. Monteske fikricha, siyosiy xiyonatlarning bo‘lmasligini ta’minlaydigan narsa uch hokimiyatning: qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatining to‘la bo‘linishi va bir-birini cheklashidir. АQSh kоnstitutsiyasidа dаvlаt hоkimiyati qоnun chiqаruvchi, ijrо hоkimiyati vа sud hоkimiyatigа bo‘linаdi. Hаr |
