Ибрайым Юсупов

«Dala ármanları» poeziyamızdıń tabıslarınan esaplanǵan poema bolıp tabıladı. Poemada Ústirtti baǵındırıwshı adamlardıń qaharmanlıq miyneti, keń dalanıń baylıǵın ózlestiriw haqqında jırlaydı. Taydıń izin qırıq jıl saqlaǵan taqır, qıran ushsa qanatı, tulpar shapsa doynaǵın kúydirgen jáziyralıq, muńlı namaǵa shertken mayalısh, dala júyrigi – jayranlar ósken keńlik oqıwshınıń kóz aldınan birme-bir ótip jatadı.
Poema avtordıń dala tuwralı oyları menen ashıladı.
Oqıwshınıń aldında eski tariyxıy ótmishtiń waqıyaları avtorlıq qıyal menen sáwlelenedi. Durısında da, hesh kimnen qorqıp, etegin jıymaǵan dala, kóp ásirlik tariyxıy hádiyseniń janlı gúwası. Talay jawıngerler bul dalaǵa saltanat penen sap tartıp keldi, biraq olardıń janı dalada qaldı, shayır aytqanınday-aq, «Qayxısraw bası bul jerde qanlı meste jatıp pushayman etken»…
Poemanıń qaharmanı Mariya biziń dáwirimizdiń kóp sanlı romantik, órshil, oyshıl adamlarınıń eń abzallarınıń biri. Avtor súwretlegen bul orınlarǵa biz qalıwsız isenemiz, shayırdıń onı yoshlı qatarlar menen jırlawında da qızdıń órshil oyına tereń súysiniwshilik bar.
«Tumaris» - qaharmanlıq temadaǵı poemalardıń qatarına kiredi. Óz xalqınıń ótken tariyxı, ańız-hikayaları shayır ushın oǵada bay material beredi. Ótkendi súwretlew shayırǵa búginginiń ullılıǵın jetkeriw ushın kerek. Hár bir xalıqtıń ótmishinde ańızǵa aylanǵan qaharmanlıq waqıyalar kóp. Usılardıń biri – qaraqalpaqlardıń ata-babaları esaplanǵan massagetlerdiń hayal patshası Tumaris tuwralı qaharmanlıq hádiyse. İ.Yusupovtıń «Tumaris» poeması sol hayal patshanıń óz jeri, óz qáwimleriniń erkinligi ushın jáhánger Kir shaxqa qarsı mártlik sawashın sáwlelendiredi.
Poemanı tallaw jasamay-aq, poemada avtordıń oylaw masshtabınıń tereńligin aytıw jetkilikli. Ańız erlikti súwretlewdegi sheberligin shayırdıń dramalıq payıtlardı ashıp beriwdegi múmkinshiligin kóremiz. Oqıwshınıń kóz aldında ańızǵa aylanǵan batır ana Tumaris obrazı turadı.

Jolbarıstıń jaw búyregin,

Julıp jegen ǵaybar kúshiń,
Qas batırdıń bas súyegin,
Zeren etip, qımız ishken,
Sen emes pe, eldiń kegin,
Keskilesip alıp ósken!
Asqar múyiz ay astında,
Kim kórkińdi saǵınbaǵan,
Ógiz suwdıń jaǵasında,
Kim kúshińe tabınbaǵan!?