Ибрайым Юсупов

İBRAYIM YuSUPOV
(1929-2008)


Ómiri hám dóretiwshiligi. İbrayım Yusupov kópshilikke keńnen málim shayırlardıń biri. Ol 1929-jılı Shımbay rayonınıń Azat awılında tuwılǵan. Ádebiyatqa háwesligi mektepte oqıp júrgen jıllarınan-aq baslanǵan, diywalı gazetalarǵa qosıqları basılıp turǵan.
İ.Yusupov 1949-jılı Qaraqalpaqstan mámleketlik pedagogikalıq institutınıń qaraqalpaq tili hám ádebiyatı fakultetin tamamlap, 1961-jılǵa shekem usı institutta muǵallim bolıp isleydi. 1961-jıldan 1965-jıllar aralıǵında «Ámiwdár`ya» jurnalınıń bas redaktorı, ilim izertlew institutında xızmetker boladı. 1965-jıldan baslap Qaraqalpaqstan Jazıwshılar Awqamın basqaradı, 1980-jıldan baslap «Erkin Qaraqalpaqstan» gazetasınıń redaktorı bolıp isleydi.
Ádebiyatımızdıń, ayrıqsha poeziyanıń jetilisiwi hám kórkemlik jaqtan bálentlikke kóteriliwinde onıń talantlı wákili İbrayım Yusupovtıń oǵada úlken ornı bar. İ.Yusupov ádebiyatımızǵa Ullı Watandarlıq urıstan sońǵı jılları keldi. Shayırdıń azamatlıq pafosqa tolı keń lapızlı lirikası, oyshıl, obrazlı, filosofiyalıq shıǵarmaları, ulıwmalıq poeziyaǵa óz jańalıǵın ala kelgen epikalıq shıǵarmaları oqıwshılar jámiyetshiligi tárepinen jaqsı bahalanǵan.
İ.Yusupovtıń kóp ǵana qosıq hám poemalar toplamı bir neshe millet tillerinde jarıqqa shıqtı. Qaraqalpaq tilinde «Baxıt lirikaları» (1955), «Kúnshıǵıs jolawshısına» (1959), «Oylar» (1960), «Jeti asırım» (1962), «Dala ármanları», «Zaman aǵımı» (1968), «Kewil kewilden suw isher» (1974), «Tumaris hám basqa da poemalar» (1974), rus tilinde «Pesni gornogo ruch`ya» (1960), «Meridianı serdtsa» (1966), «Glaza yasheritsı» (1973), «Stixi» (1976), ózbek tilinde «Buloqlar qaynaydi» (1960), «Oltin qirǵoq» (1962), «Sahro orzulari» (1965), «Chulturgayi» (1972), qırǵız tilinde «Talalaa qıyaldarı» (1969) kitapları jarıqqa shıqtı.
İ.Yusupovtıń qaraqalpaq ádebiyatında poema janrın rawajlandırıwǵa qosqan úlesi salmaqlı. Shayırdıń birinshi poeması «Joldas muǵallim» 1949-jılı jazıldı. Bul poema onıń shayırlıq jolın belgilewshi shıǵarması edi. Sonnan bergi dáwirde «Akatsiya gúllegen jerde», «Aktrisanıń ıǵbalı», «Eski fontan ertegi», «Gilemshi hayal haqqında haqıyqatlıq», «Dala ármanları», «Tumaris», «Poseydonnıń ǵázebi», «Búlbil uyası», «Mámelek oy» h.t.b. shıǵarmaları belgili.
İ.Yusupov «Qaraqalpaqstanǵa miyneti sińgen kórkem óner ǵayratkeri» hám «Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı», Respublikalıq Berdaq atındaǵı sıylıqtıń laureatı, Ózbekstan qaharmanı. Ádebiyatımızdı rawajlandırıwdaǵı miyneti ushın húkimetimiz tárepinen orden hám medallar menen sıylıqlanǵan.
İ.Yusupovtıń «Seydan ǵarrınıń gewishi» atlı gúrrińi qaraqalpaq ádebiyatında eń jaqsı gúrrińlerden esaplanadı. Dáslepki kolxozlastırıw dáwiriniń kishkene ǵana bir epizodın súwretleytuǵın bul shıǵarma 1956-jılı jazıldı. Bir waqıtları Á.Shamuratov tárepinen jazılǵan «Qırıq qız» pesasın qayta islep shıǵıp tamashagóylerge usındı. Tereń mánili yumorǵa tolı «Ómirbek laqqı» komediyası úlken tabısqa iye boldı. Sońǵı jılları «İskender patshanıń túsi» p`esası saxnalastırıldı. Ádebiyatımızdıń tariyxında birinshi mártebe «Ájiniyaz» operasınıń librettosın jazdı.
İ.Yusupov – qaraqalpaq ádebiyatın óziniń kóp ǵana awdarmaları menen bayıtqan shayır. Pushkin, Lermontov, Gyote, Shekspir, Mayakovskiy h.t.b. shayırlardıń ayırım shıǵarmaları menen qaraqalpaq oqıwshıların tanıstırıwda úlken xızmeti bar.