Ибрайым Юсупов

«Sońǵı hújim» romanı keń planda dáwir haqıyqatlıǵın onıń eń xarakterli belgileri mene nasha biliwge, sol dáwirde jasap atırǵan adamlardıń óz oyları, qızıǵıwshılıǵı, óz psixologiyası menen beriwge, kóp personajlı qaharmanlardıń táǵdirin bir-biri menen baylanıstırıp, kóp planlı roman jazıwda jazıwshınıń talantın ashtı.
Roman qaraqalpaq ádebiyatında keń planda kollektivlestiriw dáwiri haqqındaǵı haqıyqatlıqtı, tariyxıy dáwirdiń mazmunın kórkem obrazda juwmaqlastıradı. Qaraqalpaq diyqanınıń sanasında jańa ideyanıń oyanıwın, neshe ásirden beri qáliplesken ketken jeke menshik iyesi diyqannıń kollektivlik menshikke ótiwi, mámleketlik múlk, jámiyet haqqında aldıńǵı ideyada adam bolıp qáliplesiwin ashtı. Romandı oqıy otırıp xalıqtıń tariyxında kollektivlestiriw dáwiriniń tariyxıy áhmiyeti, jámiyetlik awdarıspaq, ekonomikası, mádeniyatı artta qalǵan qaraqalpaq diyqanınıń awdarıspaq nátiyjesinde aldıńǵı ideyada jańa zaman adamı bolıp qáliplesiwi, turmısındaǵı, sanasındaǵı awdarıspaqtı keń dáwir haqıyqatlıǵın úlken epikalıq masshtabta súwretley otırıp, sananıń oyanıwı, olardıń turmısındaǵı jańa turmıs qurılısları menen birge, sanasında, psixologiyasında bir-biri menen qatnasında jańa zaman ideyasınıń oyanıwın, tariyxıy kóz-qarastan ashıp berdi.
«Suwıq tamshı» povestiniń qaharmanı Kamal biziń zamanlasımız. Ol satqın adamnıń balası, ákesi Watandarlıq urısta qashıp dushpan tárepke ótip ketken. Avtor qaharmanın ol ushın eń awır qayǵıda júrgenin kórsetedi, ózindegi satqınnıń balası degen sózden qashıp Kamal anası menen qalaǵa kóship keledi. Ol endi hesh kim onıń ákesin bilmeytuǵın jerde jańadan ómir baslawdı sheshedi. Ol etikshi bolıp isleydi. Onı hesh kim satqınnıń balası dep qaramaydı. Birge isleytuǵın kásiples joldaslarınıń bári húrmet etedi. Aylıq rejelerin artıǵı menen orınlaydı. Tez arada tártibi, miynet súygishligi menen kózge túsedi. Ol jańa turmısına kútá quwanıshta. Onıń quwanıshı uzaqqa sozılmaydı, familiyası boyınsha satqınnıń balası ekenligin adam tabılıp qaladı. Kamal ruwxıy jaqtan jáne soqqı jeydi. Onı jámiyet, dógeregindegi jaqsı adamlar durıs jolǵa saladı. Kamal endi satqın ákesiniń familiyasınan súygen qızı Zıyadanıń urısta qaharmanlarsha ólip ketken ákesiniń familiyasına ótedi. Povesttiń aqırında armiya qatarına jollanǵan Kamaldı kóremiz. Ol armiyaǵa alınǵanlıǵı ushın ózin sheksiz baxıtlı sezedi. Povesttiń tiykarǵı Kamaldıń usı baxıtqa erisiwi, onıń baxtı – hesh kim oǵan satqınnıń balası dep qaramay iseniwi, armiya qatarında xızmet etiwge erisiwi. Kamaldıń boyındaǵı bul árman armiya qatarına kelgen jigittiń armiyada xızmet etiwi bizge tań emes. Al Kamal ushın bul ayrıqsha baxıt, ol ózindegi «satqınnıń balası» degen sózdiń alıp taslanıp, jańa familiya menen armiyaǵa alınǵanlıǵına ózin qoyarǵa jer tappay quwanadı. Avtor qaharmanın túrli turmıs soqqıları arqalı alıp ótip, ondaǵı usı ideyanı pisirip jetistiredi. Jazıwshı Kamaldıń qanday jigit ekenligin miyneti menen dáliylleydi hám povesttiń aqırında onıń ákesiniń familiyasın alıp júriwiniń qájetsizligin beredi.