Ибрайым Юсупов

Dramaları. N.Dáwqaraev qaraqalpaqlardıń belgili qaharmanlıq dástanı tiykarında «Alpamıs» p`esasın hám puqaralar urısı temasınan «Ráwshan», urıs temasınan «Rabochiy júregi» p`esasın jazǵan. Biraq ekewi de pitpey qalǵan.
«Alpamıs» p`esası usı attaǵa qaharmanlıq dástan tiykarında jazılsa da, p`esaǵa dástannıń barlıq mazmunın ala bermey, tek saxnalıq shıǵarmanıń patriotlıq sezimlerdi oyatatuǵın – eldi biriktiriw motivi alınǵan.
Sonlıqtan da p`esa teatr saxnasında qoyılǵanda perde «Xalıq ushın, namıs ushın, jer ushın!» - degen súren menen ashılatuǵın bolǵan. Sebebi, p`esa jazılǵan, yaǵnıy 30-jıllardıń aqırında elimizde fashizmniń qáwpi tuwıp, el birligi, el namısı, el arı - kózdiń qarashıǵınday zárúr bolıp turǵan dáwir edi (bul másele xalqımız ómiriniń hámme waqıtları ushın da zárúr).
P`esanıń mazmunı tómendegishe: Qudası Baybóriden ruwxıy azap kórgen Baysarı óz qáwimi menen qalmaqtıń xanı Tayshaxannıń eline kóship ketedi.
Tayshaxan Baysarıǵa Aqbulaqtıń boyınan mákan etiwge jer beredi. Baysarı on mıń úyli qáwimi menen sol jerde jasay beredi. Qalmaqtıń batırı Qarajan Tayshaxannıń qızı Ayımǵa ashıq boladı. Ayım da Qarajandı unatadı. Biraq qızdıń ákesi Tayshaxan Qarajandı qul dep oǵan qızın bermeydi.
Endi Jiydeli Baysın elinen óziniń jaslay atastırıp qoyǵan qalıńlıǵı Baysarınıń qızı Gúlparshındı izlep Alpamıs jolǵa shıǵadı. Ol Dárbent tawında xan adamlarınıń tutqınına túsken Qarajandı qutqaradı hám eki batır dos boladı. Qarajan Gúlparshınǵa Alpamıstıń xabarın aytıp baradı. Buǵan shekem Gúlparshınǵa qalmaqtıń xanı Tayshaxan da ashıq bolıp úlgergen edi. Qızda Qarajannıń da qıyalı bar edi.
Endi aqıllı qız Gúlparshın xandı hám batırlardı jawlastırmaw ushın óziniń basın at bayraqqa beredi. Atlardıń bir neshe kúnlik jarısında Bayshubar ayaqlarına gúlmıyıq qaǵılıwına qaramastan ozıp keledi, bul iste Qarajan óziniń Alpamısqa bolǵan doslıǵına sadıq boladı. Alpamıstıń atı Bayshubardı shabadı. Ózinen ozıp baratırǵan balasın óltiredi.
Tayshaxan Alpamıstı otırıspaǵa ákelip, aldap qolǵa túsirmekshi boladı. Biraq, batırdıń kúshliligi, Qarajannıń doslıqqa sadıqlıǵı xannıń bul maqsetin iske asırıwına múmkinshilik bermeydi. Sóytip Alpamıs Gúlparshındı, kóship ketken eli menen birge qaytarıp alıp keledi.
P`esada Alpamıstıń, Gúlparshınnıń, Qarajannıń, Baybóri menen Baysarınıń, Tayshaxannıń, Qultay babanıń «Alpamıs» dástanındaǵı sıpatlamaların tiykarı saqlanǵan. Sonıń menen jazıwshı saxnalıq shıǵarmanıń ózgesheligine baylanıslı onıń realistlik tiykarın dóretiw ushın jigitlerdiń, qız-kelinsheklerdiń, Sapardıń, Qojalaqtıń sıpatların kirgizgen. Sóytip, N.Dáwqaraev qaharmanlıq dástanınıń syujeti tiykarında realistlik p`esa dóretken.
P`esada dástandaǵı qosıqlardıń tekstlerin shıǵarmaǵa keregine qaray ıqshamlap paydalanǵan. Qaharmanlardıń dialoglarında xalıqtıń sóylew tiliniń realistlik ózgesheligin beriw ushın «Ǵarǵa ǵarǵanıń kózin shoqıy ma?», «Qoyandı qamıs óltirer, erdi namıs óltirer» degenge uqsaǵan aforizmlik sóz dizbeklerinen de utımlı paydalanǵan.
P`esaǵa kompozitor Shafrannikov tárepinen muzıka jazılıwı onıń kórkemlik jaǵınan joqarı dárejege kóteriliwine alıp keldi.
P`esa usınday ózgeshelikler menen qaraqalpaq dramaturgiyasınıń tariyxınan óshpes orın alatuǵın úlken shıǵarmalardıń biri bolıp qaldı.