Ибрайым Юсупов

AYaPBERGEN MUWSAEV
(1880-1936)


Ómiri hám dóretiwshiligi. Ayapbergen Muwsa ulı 1880-jılı házirgi Moynaq rayonınıń aymaǵında «Molla pirim», «Bozataw» degen jerinde tuwılıp, 1936-jıl 3-martta qaytıs boldı. Ákesi joqshılıq, kemtarlıq turmısta jasaǵan. Solay da azlap xat jazıp, xat oqıy bilgenlikten xalıq onı «Mola Muwsa» dep ataǵan. Ol kúldirgi sózli, ilme sózge sheber adam bolǵan. Sonlıqtan, onıń «Muwsa erjetkeli Ayapbergen tına qaldı» degen balasına qaratılǵan astırlı yumor sózi xalıq awzında elege deyin aytıladı.
Ayapbergendi kórgen, jaqsı tanıytuǵın adamlardıń sózine qaraǵanda, ol otırıspanıń gúli, mereke babı jigit bolǵan. Sol sebepli Ayapbergen elge jıraw-baqsılardan da qádirli bolǵan.
Qolınıń juqalıǵına qaramastan, awıllıq mektepke qatnaydı hám eskishe jazıw-sızıwdan ádewir xabarı bar sawatlı adam bolıp, xat tanıǵannan keyin «Ǵárip-ashıq», «Yusup-Zulayha», «Góruǵlı», «Shaxnama» sıyaqlı dástanlardı qıssa dápterlerinen, geyde yadınan-aq aytatuǵın, oqıytuǵın qıssaxan boladı. Bul onıń jas waqtınan-aq ádebiyatqa degen qızıǵıwshılıǵınıń oyanıwına úlken tásir etedi, óz betinshe oylanıwǵa baǵdar beredi.
Shıǵıs klassiklerinen, ásirese, Nawayı, Maqtumqulı qusaǵan ataqlı shayırlardıń shıǵarmaların kóbirek oqıydı. Sonıń menen birge, qaraqalpaq awızeki ádebiyatınıń bay nusqaların, ótken dáwirdegi qaraqalpaq shayırlarınıń, ásirese, Ájiniyazdıń, Kúnxojanıń, Berdaqtıń h.t.b. shıǵarmaların súyip oqıydı, qatıqulaq, sheshen adamlardıń gúrrińlerin esitip, olardan tálim aladı. Tariyxtı, mádeniy miyrastı jaqsı bilgenligine Ayapbergenniń qosıqlarınıń ózi-aq dáliyl bola aladı. Toylarda bet ashar, aytım aytıp júredi, kóp ertek bilip aladı. Soyte kele 15-16 jaslarınan baslap ózi de qosıq jaza baslaydı. Ol «Ǵárip» geyde «Molla» degen ádebiy laqaplar menen qosıqlar, táriypler jazadı. «Ǵárip» degen laqaptı shayır óziniń jaqsı kórip oqıytuǵın «Ǵárip-ashıq» dástanınıń baslı qaharmanınıń atına bola alǵan bolıwı itimal. Onıń bir qansha lirikalıq qosıqlarınıń mazmunı (mısalı, muhabbat, qızlardı maqtaw), qurılısı hám tili «Ǵárip-ashıq» qusaǵan dástanlardıń mazmunı hám formasına jaqın bolıp keledi.
Ayapbergenniń kóp qosıqları epizodlıq shıǵarmalar, yaǵnıy turmıstaǵı bolǵan bir waqıyaǵa, epizodqa baylanıslı shıqqan shıǵarmalar. Biraq waqıyanı keń juwmaqlastırıwshılıqqa iye bolǵanlıqtan, mısalı, «Yaranlar» degen qosıǵındaǵı eki qatın alıwshılardı áshkaralawın tek sorkólshiler ǵana emes, al basqa qaraqalpaq awılları da qızıqsınıp aytadı hám tıńlaydı. Onnan tısqarı, usı ideyalardı sheberlik penen beriwde usı «Yaranlar» qosıǵındaǵı Sayatxannıń kúyewi Qutlımurattıń jaǵasınan alıp, onı qaytıp ekinshi qatın haqqında oylamawına toba qıldırǵan jerlerin kúlip oqıp, tıńlaysań. Mısalı:

… Mákkem jaǵasınan aldı yaranlar.

… Shappat penen mine saǵan qız dedi.
Qutlımurat nalıs etip baqırdı,
Qaydasań Qurban, kel dep shaqırdı,
Ayırıp alsańshı mına kápirdi,
Degen halda Qurban keldi yaranlar.

Ayapbergenniń qosıqlarında hayal-qızlar teması burınǵı sotsiallıq teńsizlikti kórsetetuǵın ayqın bir tema bolıp kózge túsedi. Ayapbergen hayal-qızlardıń mápin jırlaǵan progressiv shayır. Onıń eki-úsh qatın alaman degen zańǵarlardıń háreketlerin yumorǵa ezip súwretlegeni («Yaranlar», «Ishqıpaz», «Ótepbergen», «Mámbetnazar», «Jamal», «Allanazarǵa» h.t.b.), jigitlerge ayqın násiyatları («Qız qıdırǵan jigit», «Seremuratqa»), úyde urıs shıǵarıp, hayalınan ayırılıp qalǵan dostın dálkek etkeni («Ótemuratqa»), taǵı bir jorasınıń hayalınıń sálemnamasın jetkizgendegi aytqanları («Dostımnıń dilbarınan»), aldanǵan qızdıń awhalınan xabar alıwǵa shaqırǵanı («Sultan maqsımǵa»), súygenine qosılıwın árman etkeni («Megzer») bunı dáliylleydi. «Yaranlar», «Ishqıpaz» qusaǵan qosıqlarında eki qatın alatuǵın adamlar áshkaralansa, «Taymasbek» degen qosıqta shayır óz ashıǵına qosılıwdaǵı tóbeles túrinde bolǵan gúreste mola-iyshanlardı jeńip, súygen qızına qosılǵan Taymasbekti maqtaydı. «Seremurat» degen qosıqta balalı hayalın taslapi ketken jigitke shayır aqılın aytadı.

Hayal-qızlar teması Ayapbergenniń dóretiwshiliginde eki túrde orın alǵan. Birinshisi – sotsiallıq baǵdar – eki qatın alıwshılardı masqaralaw, («Yaranlar»), bir-birewin súygenlerdi maqtaw («Taymasbek»), hayal-qızlardıń táǵdirin jaqlaw («Seremuratqa»), qızdı dúńya-malǵa jıǵıp alaman degenlerdi kúlkige alıw («Maqsım-iyshanım») h.t.b. ekinshisi – lirikalıq motiv – qız-kelinsheklerdi, olardıń sulıwlıǵın, otırıs-turısın, jalpı aytqanda, muhabbattı maqtaw («Kelin», «Maqsımjan qız», «Shul qızdıń», «Miyirxan», «Mazlım janan», «Mástana», «Keldi», «Orazgúl» h.t.b.).
Shayırdıń poeziyasınıń kúshli rawajlanǵan tarawınıń biri – muhabbat lirikası. Ayapbergenniń muhabbattı, sulıwlıqtı, qız-kelinsheklerdiń júris-turısın, aqılın, minez-qulqın, kiyim kiyiwin kórkem tildiń naǵısı menen jiyeklegen qosıqları júdá kóp. solardıń ishinen, ásirese, «Kelin», «Maqsımjan qız», «Shul qızdıń», «Mástana», «Keldi», «Yańlıdı», «Qırmızı», «Bir gózzal» qosıqların atap ótiw kerek.
Ayapbergen kún kóriwiniń, turmısınıń jeńil bolmaǵanına qaramastan, ómir súygish, shadlı, kewli xosh, kúlki izlegen adam bolǵan. Hátteki, qıyınshılıqlardı da jeńil-yumorǵa orap, óziniń hám basqalardıń kewlin kótergen. Mısalı, «Shoshqa» degen qosıǵındaǵı eginlerdi búldirip ketken shoshqalarǵa «biziń menen sherik pe ediń eginge» dep shayırdıń nalıp turǵanı, egininen ayrılǵan adamda da seziler-sezilmes kúlki payda etse kerek. Shayırdıń bul qásiyeti jarlı diyqanlardıń qol-qanatı, súyewi bolǵan, olardıń uzaq ómir jolın jeńilletken. Al, «Eliwbayǵa» degen qosıǵında úylene almay júrgen jarlı jigitti úylengen etip, bala-shaǵalı bolǵan etip, olarǵa «háyyiw» aytqan qılıp súwretleydi. Bul da jarlınıń kewlin alıw, adamǵa kúsh-quwat.
Ayapbergen el aralap, jora-joldaslarınıń kemshiligin kórsetip, sıqaq etip, basqılap júrgen ǵana shayır bolıp qalmastan, ol xalıq turmısın jaqsı bilip, óziniń ómir tájiriybesin toplap, filosofiyalıq pikirge, tereń sotsiallıq mazmunǵa iye bolǵan shıǵarmalar dóretti. Buǵan shayırdıń ertedegi dóretpesiniń marjanı bolǵan «Qayda» «Táriyp» qosıqları mısal bola aladı. Ayapbergenniń «Qayda» degen qosıǵı ortaǵa úlken oy taslap:
Mańlaydan ter aǵıp, jandı qıynamay,
Miynet shekpey tabılǵanday nan qayda…
… Bay-jarlını bir kóz benen kórmege,
Ǵárip aytar ádalatlı xan qayda.

degen juwmaqlastırılǵan tereń oy-pikirler menen tamamlanadı. Shayır gúllán iygilikli nárselerdiń deregi miynetten ǵárezli dep biledi, miynetke boysındıradı, onıń «ádalatlı xan qayda?» degen sorawınıń astarında «ádalatlı xan bar ma, sirá» degen soraw turǵanday. «Táriyp» degen patriotlıq qosıǵında shayırdıń tuwılgan eli úlken súyiwshilik penen jırlanadı. Aydın kóller, dala-shóller, batır jigitler, gózzal qızlar, belli shabandozlar, ataqlı shayırlar h.t.b. Ayapbergenniń bul qosıǵında kórkem til, jıllı sezim kóterińki maqtanısh penen jırlanadı. Bul shıǵarma xalıq qosıǵına aynalıp ketken:

Arjaq-berjaq bolıp eki san bolǵan,

Bólim-bólim eller qaraqalpaqta,
Úyrek ushıp, ǵańqıldasıp ǵaz qonǵan,
Aydın-aydın kóller qaraqalpaqta.
… Mir Alisher Jiyrenshege táqabbil,
Ataqlı shayırlar qaraqalpaqta.

Ayapbergenniń burınǵı shıǵarmalarında turmıstaǵı kóp ádalatsızlıqlar áshkaralanadı. «Suwshı bala» degen qosıǵında miynettiń baylar tárepinen durıs bahalanbaǵanlıǵı sóz etilip, gumanistlik ideyalar názik sheberlik penen berilse, «Kátquda» degen qosıǵında óz qara basınıń mápi ushın «biydiń atın tutıp, záńgisin basıp», puqaranıń jerin satıp júrgen arsız kátqudalar satiralıq, ashshı sózler menen áshkaralanadı. Al bayǵa suwshı bolıp júrgen jetim balanıń shıdamaslıq awhalın sóz etetuǵın «Suwshı júrmeńler» degen qosıǵında háreketke shaqırıw tendentsiyası bar. «Bekan» degen qosıqta iyshan hám onıń balası sınǵa alınsa, «Niyaz» degen qosıqta qarızǵa arpa bermegen sútxor satiranıń otına tutıladı. «Sálem» degen yumorlıq qosıq – bul qazıwshılardıń bizge awıldan anaw-mınaw jibersin, - dep aytıp atırǵan sálemnaması. Biraq qosıqtıń astarın qarasańız – bul ash-áptada, bala-shaǵasınan uzaqta, xannıń, baydıń, muraptıń qazıwın qazıp atırǵan miynetkeshlerdiń ayanıshlı turmısı. Birinshi kóz-qarasta ápiwayı sálemnamaday bolıp kórinetuǵın bul qosıqtıń xalıq turmısınıń bir pútin bólegin kóz aldına ashıp taslaǵanına tań qalasań. Al, onıń jeńil yumorlıǵı, házilligi miynetkesh xalıqtıń awhalın jeńilletkendey, oǵan kúsh-quwat keltirip, kishkene baxıt bergendey.

Ayapbergen «Qudaybergen dástanı» degen epikalıq shıǵarma da jazǵan. Biraq bul shıǵarması pitpey qalǵan.
«Orazbay», «Esqaliy», «Sáńkibayǵa» degen qosıqlarında xalıqqa, elge basshılıq etken jigitlerdiń hadal, mártlik islerin táriypleydi. Ol Orazbaydı:

Hár kim tuwrı júrse eldiń dáwleti,

Ǵosh jigit basına kelgen náwbeti,
Qazaq, qaraqalpaq, ózbek milleti,
Bulardıń arına shapqan jigitseń, -

dep táriyplese, xalıq mápi ushın gúresken jigit Esqaliydi:

Milleti qazaqdur, urıwı álim,

Kete taypası bul yurtqa málim,
Qazaq, qaraqalpaq, ózbektiń elin,
Hámmesin bir kózde kórgen Esqaliy, -

dep jırlaydı. «Esqaliyǵa» degen qosıǵında naǵız adamgershilikli adamdı táriypleydi.

Júrgen jerin qılar abat,

Miyman kelse qantu-nabat,
Jaqsıǵa hesh waq emes jat,
Dos-yarandı qıyǵan emes.

«Masxan», «Biybiajarǵa» degen qosıqlarında qızlardıń gózzallıǵın táriypleydi:

Misli Shasánemge uqsar bul nusqa,

Hawazıń jayılıp ketti tum-tusqa,
Shımbay soramında toqqız bolısqa,
Hesh birinde joqdur teńleriń seniń.

shayır Masxan qızdı mine usınday gózzallıqta súwretleydi.

Ayapbergenniń kóplegen qosıqları jeke adamlardıń minezindegi kemis-qutıqlardı sınawǵa, olardıń ersi qılıqlarınıń ústinen kúliwge arnalǵan yumorlıq-satiralıq qosıqlar. Bul qosıqlarınıń tárbiyalıq áhmiyeti kúshli. Sebebi, oqıwshılar ol qosıqlardı oqıp otırıp, ózleriniń minezindegi sol qosıqlarda súwretlengen kemis-qutıqlarǵa uqsaǵan ádetleri bolsa, olardı dúzetedi. Máselen, «Berse almańlar» qosıǵın oqıp qarayıq. Qosıqta balıqtıń sasıp ketken mayın satqan sawdager sınǵa alınadı:

Sayıt miyman kelse xosh xızmet eter,

Ash berip, nan berip kewline jeter,
Bergen balıq mayı záhárden beter,
Háy yaranlar, bosqa berse almańlar.

Hayalı sawdager, ózleri kásip,

Geshir-piyaz bir-birine múnásip,
Bergen balıq mayı ketipti sasıp,
Háy yaranlar, bosqa berse almańlar.

«Máten shayır» degen qosıǵında shayırlıqtay ullı talanttıń qádirin bilmegen shayırsımaqtı qattı sınǵa aladı:

Jigit bolsań jaman deme elattı,

Sen bilmeyseń ádep penen uyattı,
Jamanlaysań ashamaylı, qıyattı,
Haslımız bir qaraqalpaq emes pe?

Jańa turmıs qurılısı, onıń nátiyjesi, ásirese, shayırdıń «Moynaq» (1933) degen qosıǵınan ayqın kórinedi. Qosıqta bir rayonnıń mısalı arqalı keń qulash jayıp baratırǵan jańa zaman qurılısı bayan etiledi. Kolxozshılar turmısınıń artıqmashılıǵın túsindire kelip, Moynaq haqqında shayır ayrıqsha bılay dep jazadı:

Bul rayonnıń eki jerden qolı bar,

Diyqanǵa jer, balıqshıǵa kóli bar…

Kolxozları kúnnen-kúnge janlanıp,

Kún-kúnnen baratır isi ońlanıp,
Basqa rayonlardan keyin quralıp,
Kóbiniń aldına túsip baradı.

Shayırdıń ádilligi onıń turmıstaǵı qıyınshılıqlardı búrkemey aytıp beriwinen de kórinedi. Mısalı, «Tasqın», «Shólkem» qosıqlarında 1930-jılı suw alıspanıń kolxozshılarǵa tiygizgen zıyanın ayta kelip, shayır bul awırmanlıqtı jeńgen xalıqtı, olardı basqarǵan basshılardı maqtaydı. Shayır óziniń ókir satirasın jámiyettegi jaramsızlıqlarǵa qarsı qaratqan. «Bar eken» degen qosıǵında hámelparaz, asıra siltewshilerdi, mádeniyatsız adamlardı sınǵa aladı. Shayır Jumaqay degenniń awılındaǵı bir qatar ádepsiz paraxor, menmen, mushına túkirip turǵan hámeldarlardı kórip, olardıń qosıq penen masqarasın shıǵaradı. «Para pulı qalıń maldan kóp eken», «Altmısh úydiń, etmish biyi bar eken», «yashları sóz aytar, úlkeni turıp», «Kórseń hayran - ózi bir-birin sayar, birine sóz aytsań, bárisi tayar» degen qatarlar menen ele tolıq saplastırılmaǵan, húkimettiń isine jasırınıp aralasıp júrgen bay, maqsımlardı hám ayırım buzıq adamlardı ayawsız áshkaralaydı.

Mal-dúńyaǵa hádden zıyat áhmiyet beretuǵın dúńyaxorlar da Ayapbergenniń dıqqatınan shette qalmaǵan. Onıń eshekparazlardı kúlkige alǵan qosıqlarınan («Qara eshek», «Esmámbettiń eshegi», «Dosan bala», «Seytmurattıń qara eshegi» yumorǵa tolı «Qara eshek» qosıǵı ayrıqsha.

Xalayıqlar kelegóriń,

Qara eshegim óle qaldı,
Taban etim, mańlay terim,
Kórmegendey bola qaldı.

Miynetkesh jániwardıń úy-xojalıqqa keltiretuǵın mıńsan paydasın esapqa alǵanda da qara eshektiń iyesi Mádireyim shoranıń (shayırdıń dayısı) xalıqtı jıynap, «way-way» salıp atırǵan kórinisi adamda erksiz kúlki payda etedi. Bul qosıqtaǵı sóz naǵısınan toqılǵan yumor kóp jıllar dawamında waqtın xosh qılıp, olardıń ómirine talay mártebe shadlıq kirgizgen.

Shayırdıń ataq qumarlıqtı áshkaralaytuǵın «Ábdimuratqa» degen qosıǵınıń kelip shıǵıwı dıqqatqa ılayıq. Ábdimurat degen shayırdıń awıllası Ayapbergenge meni maqtap qosıq shıǵar dep qoymaǵan. Sonda shayır Ábdimurattıń kemis-qutıǵın qosıqqa salıp ayta bergen. Shayırdıń awıllaslarınıń aytıwı boyınsha, Ábdimurat Ayapbergendi zorǵa toqtatıp alǵan. Biraq toqtaǵansha aytılǵan qosıq xalıqqa tarap ketken. «Ruzımǵa» qosıǵınıń da mazmunı hám dórew tariyxı usıǵan uqsas.
Ayapbergenniń hár bir qosıǵınan didaktikalıq pikirler tabıw múmkin. Sonıń menen birge arnawlı násiyat qosıqları da bar. Mısalı, «Salıyǵa», «Nájim», «Tóreshke» h.t.b. paydalı keńes-másláhátler orın alǵan. Ayapbergenniń dóretiwshiliginiń áhmiyetli tárepleriniń bir shıǵarmalarınıń kórkem forma jaǵınan sulıwlıǵı.
Hámmege málim, qosıqsımaq ápiwayı sózler jaqsı temaǵa arnalǵanına qaramastan adamǵa tásir etpeydi. Shayırlıqtıń ózgesheligi de sonda, kórkem sóz adamnıń sezimlerine jıldırımday tezlik penen barıp tiyip, adamdı iyelep, onıń oy-pikirine jaylasıp aladı. Sonıń ushın bolsa kerek (álbette, sonıń ushın), Ayapbergenniń joqarı ideyalı shıǵarmaların aytpay-aq qoyǵanda ápiwayı qosıqlarınıń ózinde de usı jaǵdaylardı ushıratıw múmkin. Mısalı:

Bir otırsa qaytıp turmas keseldey,

Turaǵoysa toqtamaydı eserdey,
Másisi pos taslap qara mesheldey,
Shılǵawı shashaqlı Erejep bala. («Erejepke»)

Háptede bir maslıǵımnan óteseń,

İzińnen aydasam keyin keteseń,
Awzıńdı ırjıytıp mazaq eteseń,
Ásterek júr, shıǵırımdı sındırdıń. («Ógizim»)
Qáddin búgip úyden shıqqan shaǵında,
Qáddi dala, qıpsha beli múnásip. («Maqsımjan qız»)

Shayırdıń qosıqlarınıń tili jeńil, xalıqtıń kókeyine qonımlı, qarapayım bolıp keledi. Onıń geybir shıǵarmalarında, ásirese, burınǵı shıǵarmalarında arab-parsı sózleri jiyi gezelesedi. Awıldaǵı Ayapbergendi biletuǵın adamlardıń aytıwına qaraǵanda, biziń pikirimizshe de shıǵarmalarında arab-parsı sózleriniń ushırasıwı onıń qıssaxanlıq penen shuǵıllanıp, «Ǵárip-ashıq», «Yusup-Zulayha», «Shaxnama» usaǵan dástanlardı oqıǵanlıǵına hám eskishe sawatlılıǵına baylanıslı.

Ayapbergenniń tilin óz aldına izertlewdi sóz etpegende, ulıwma mına nárselerdi aytıwǵa boladı: shayır xalıqtıń tilin keńnen paydalanıp, óz poeziyasınıń tilin de sol xalıqqa jaqın etti, qaraqalpaq awızeki ádebiyatınan, klassiklerden, sawatlı adamlardan úyrendi. Bul onıń qosıqlarındaǵı tolıp atırǵan tereń mánili, ótkir sózlerden, teńewlerden, epitetlerden h.t.b. kórinedi. Hátte, shayır arab-parsı sózlerin de retli jerinde orınlı qollanǵan. Sonıń menen birge, shayır óziniń poetikasında bir jaǵınan folklorlıq hám burınǵı qaraqalpaq shayırlarınıń jaqsı dástúrlerin dawam ettirdi.
Ayapbergen óziniń jası kishi, jası úlken talantlı zamanlasları menen tıǵız baylanısta bolǵan. Molla İskenderdiń, S.Májitovtıń, H.Hakimzadanıń, A.Begimovtıń, Qulmurat shayırdıń, Á.Ótepovtıń, X.Axmetovtıń, Sıdıq Toqpan ulınıń hám taǵı basqalardıń Ayapbergen menen gúrrińleri eki tárepte de unamlı iz qaldırǵan, álbette.
Sonıń menen qatar, Ayapbergenniń qaraqalpaq shayır-jazıwshılarınıń dóretiwshiligine tiygizgen tásiri ullı. Sadıq shayır, Á.Ótepov, X.Axmetov, A.Begimov h.t.b. Ayapbergendi óziniń ustazı dep tanıǵan.
Shayırdıń dóretiwshiliginde jol-jónekey bayanlamalar («Esenbay», «Ábdiraxman», «Pálekli qos», «Seytmurattıń qara eshegi»), ápiwayı sálemnamalar («Ziywarxan»), dálkekler («Qudaybergen»), jol ústi aytılıp ketken bir awız qosıqlar da («Ruzımǵa», «Ábdixalıq», «Qudiyar», «Qutlı bolsın», «Nurjanǵa», «Xojamettiń túńligi» h.t.b.) kóp gezelesedi. Bulardıń birazınan tereń máni alıw qıyın.
Ayapbergen óz qosıqlarında gey waqıtta burınǵı dástúriy oda formasın orınsız qollanıp ta jiberedi. Mısalı, «Xalmurat» qosıǵında gúmanlı jol menen dúńya tapqan jigit, «Maqsımjan qız» qosıǵında qızdıń ákesi maqsım, «Bir gózzal» qosıǵında dasturxanlı úydiń qızı azlı-kópli maqtanılıp aytıladı.
Bunday bir qansha kemshilikler Ayapbergenniń dóretiwshiliginde tiykarǵı orındı iyelemeydi. Ulıwma alǵanda, Ayapbergen óziniń dóretiwshiliginde xalıqlıq, progressiv ideyalardı jırlawshı, miynetkesh xalıqtıń járdemshisi boldı.
Ol óziniń poeziyası menen qaraqalpaq ádebiyatınıń tırnaǵın salıwdaǵı hám onı rawajlandırıwdaǵı umıtılmas xızmeti menen Ayapbergen Muwsaev qaraqalpaq ádebiyatınıń, mádeniyatınıń tariyxında úlken orın iyeleydi hám onıń atı máńgi.
Ayapbergen shayır dóretiwshiliginiń usınday belgileri menen XX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatınıń tariyxınan belgili orın aladı. Ayapbergen shayırdıń «Tańlamalı shıǵarmaları» (1956), «Shıǵarmaları» (1960, 1980) atlı kitapları bar.