Ibtidoiy jamoa davri tarixining manbashunosligi va tarixshunosligi

Paleogeografiya – to`rtlamchi geologiya, ibtidoiy jamoa tarixchilariga, vaqt o`tishi davomida odam yashaydigan yer yuzasidagi o`zgarishlar, to`rtlamchi davr davomida okean sathi va bu sathning o`zgarishi, qirg`oq tektonikasining intensivligi, iqlim jiddiy o`zgarishlari, mahalliy o`ziga xos xususiyatlari, qaysiki, u oykumenning turli hududlarida har xilligi to`g`risida ma`lumotlar beradi. Geologik kuzatishlar, ibtidoiy jamiyat tarixi uchun tor amaliy ahamiyatga ega – geologik qatlamlarning yotishi, g`orlarda stratigrafik ustunlar, ochiq manzilgohlarda qatlamlarning izchil yotishi ibtidoiy jamoa tarixining davrlarini o`rnatishda muhim o`rin tutadi.
Paleogeografiya – to’rtlamchi geologiyaning ma’lumotlari, fizik geografiyaning natijalarini qayta rekonstruksiya qilib, to’rtlamchi paloelandshaftni qayta tiklash uchun geografik muhit dinamikasini qayta tahlil qiladi. Paleografik rekonstruksiyalar asosan qadimgi landshaftlarni qayta tiklashga qaratilgan. Bu vazifa biogeografik ma`lumotlarni keng jalb qilishni talab qiladi. Shu sababli, qirg`oq chizig`ining manzarasini o`zgarishi biogeosenoz dinamikasini ko`rib chiqishda, agar okean bo`yi qirg`oqlarida yoki iqlimning o`zgarishlarida, agar qit`a ichki hududlari ko`zda tutilsa, bu paleografik tadqiqotlar miqdori bo`yicha katta qismni tashkil etadi. Bundan tashqari, ular stratigrafik munosabatda, to`rtlamchi ko`milgan tuproqlarni o`rganish turli hududlar uchun stratigrafik ustunlar (kolonkalarni)ni olish imkoniyatini beradi va bu bilan bir-biridan ancha uzoqda bo`lgan yodgorliklarni sinxronlashtirishga yordam beradi.
Iqlimning uzoq va yo`naltirilgan hamda qisqa muddatli o`zgarishlari to`rtlamchi davr davomida bir necha marta yuz berdi. Bu o`zgarishlarni faqat issiqni sevadigan yoki sovuqqa moslashgan flora va faunaning ustuvor shakllari tarkibi bo`yicha tasavvur hosil qilish mumkin. Bu o`z navbatida, paleolit davrida ovchilarning mavsumiy migratsiyasi va neolit dehqonlarini o`simliklarning qaysi navini almashlab ekkanlarining rekonstruksiyasini amalga oshirishga yordam beradi. Shunday tarzda, paleogeografiya ko`p hollarda to`rtlamchi geologiyaga qaraganda, samaraliroq ibtidoiy tarixning alohida voqealarini rekonstruksiya qilish imkoniyatini beradi.