Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc
Download 1.38 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Kalendar kun
Ishga kelganlar 1.01- 301 2.01- 301 Dam olish kuni 3.01- 301 - " - 4.01- 305 5.01- 307 6.01- 307 7.01- 312 8.01- 312 9.01- 312 Dam olish kuni 10.01- 312 - " - 11.01- 305 12.01- 306 13.01- 301 14.01- 310 15.01- 310 16.01- 310 Dam olish kuni 17.01- 310 - " - 18.01- 312 19.01- 312 20.01- 320 21.01- 320 22.01- 318 www.sies.uz Page 146 of 356 147 23.01- 318 Dam olish kuni 24.01- 318 - " - 25.01 320 26.01- 320 27.01- 317 28.01- 315 29.01- 315 30.01- 315 Dam olish kuni 31.01- 315 Jami ishchi kuni soni = 9657 kishi – kuni. o‘rtacha ro‘yxatdagi xodimlar soni ( Х ) = 9657:31=311,5 kishi. Agarda ishga kelganlar har oyning boshiga berilgan bo‘lsa, 1,01-570 kishi. 1.02=575 kishi, 1.03-572 kishi va 1.04 – 580 kishi, bunday holda o‘rtacha xronologik usul bilan ro‘yxatdagi o‘rtacha xodimlarni ( Х ) aniqlash mumkin. киши Х 574 1 4 2 580 572 575 2 570 = − + + + = Oylar bo‘yicha xodimlarni o‘rtacha soni quyidagicha berilgan bo‘lsa: Oylar Xodimlarni o‘rtacha soni Yanvar 500 Fevral 496 Mart 500 Aprel 515 May 530 www.sies.uz Page 147 of 356 148 Iyun 518 Iyul 560 Avgust 570 Sentyabr 565 Oktyabr 570 Noyabr 580 Dekabr 600 Jami 6504 Yillik xodimlarning o‘rtacha soni 542 12 6504 = = Х kishiga teng bo‘ladi. Statistikada o‘rtacha ish haqi, mehnat unumdorligi va boshqa ko‘rsatkichlarni aniqlash uchun «o‘rtacha ish haqi va boshqa o‘rtacha ko‘rsatkichlarni aniqlash uchun xodimlar soni» ko‘rsatkichi ishlatiladi. Bu ko‘rsatkichini aniqlash uchun ro‘yxatdagi xodimlar sonidan ayrim xodimlar kategoriyalari chiqarib tashlanadi. Ularga quyidagilar kiradi: • xomiladorlik yoki farzand tug‘ilgandan keyingi ta’tildagilar; • bolalarga (ayrim yoshgacha) qarash uchun ta’tildagi ayollar (ish haqisiz yoki qisman ish haqi to‘lanadigan); • qishloq xo‘jalik ishlarini bajarish uchun xizmat safariga yuborilganlar (hukumat qarori bilan bunday ishlarni (75 % ish haqi asosiy ish joyida saqlanib qolinadi), shofyorlar, mexaniklar, traktoristalr, mixanizatorlar; • qurilish ishlariga xizmat safariga yuborilganlar. Ularni ham 50-75 % ish haqi saqlanib qolinadi. qishloq xo‘jaligi va qurilish ishlariga jalb qilinganlarga sutkalik va kvartera uchun qo‘shimcha haq to‘lanmaydi; • maxsus kasalxonalardagi xronologik alkogoliklar; • kechki va sirtqi o‘qishda talabalar sessiya davrida; www.sies.uz Page 148 of 356 149 • ish haqini saqlab qolmasdan zaruriy ta’tilga chiqqanlar. Xodimlar soni bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘rsatkichlar qatoriga quyidagilarni ham kiritish lozim: 1. ishga kelgan xodimlar soni (ularni ro‘yxatdagi xodimlar sonidagi hissasi); 2. ishchi xodimlarni tarkibi; 3. xodimlarni o‘rtacha yoshi; 4. mehnat davri (staji); 5. mehnat unumdorligi; 6. ishchi xodimlarni rentabelligi yoki daromadligi (Ri.x). Agarda yaratilgan qiymatni S + V + m deb hisoblasak, rentabellik šuyidagicha ifodalanadi: V m х Ри = . S – doimiy kapital ishlab chiqarish vositalari; V – o‘zgaruvchan kapital, ish haqi; m – olingan foyda. 7. mehnatkashlarning bo‘sh vaqti (dam olish, o‘qish, malaka oshirish jamoat ishlari, bolalar tarbiyasi, jismoniy tarbiya va sport, madaniy dam olish, ma’naviy ehtiyojlarni qondirish); 8. xodimlarni qo‘nimsizlik koeffitsiyenti (ishdan ketgan va haydalganlar: o‘rtacha ro‘yxatdagi soniga); 9. xodimlarni qabul qilish koeffitsiyenti; 10. mehnat unumdorligi va o‘rtacha ish haqini solishtirma ko‘rsatkichi. 6.4.3. Savdoda mehnat resurslarini tahlili va rejalashtirish Bozor iqtisodiyoti sharoitida savdo korxonalarida band bo‘lgan mehnat resurslarini (xodimlar sonini) tahlil qilish iqtisodiy ishlarning eng muhim www.sies.uz Page 149 of 356 150 tomonlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Chunki xodimlar soni, har bir korxonani mehnat salohiyati va malakali ish kuchi bilan ta’minlanganligini ifodalaydi hamda katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega. har bir xodimning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli, ular ishlayotgan korxonalarda ishchilar bandligi, ular ish haqi miqdori va boshqa rag‘batlantirish mexanizmlarining qanday tashkil qilinganligi bilan ifodalanadi. Shu bilan bir qatorda korxonaning samaradorligi unda faoliyat ko‘rsatayotgan xodimlar soniga, ularning malakasiga, mehnat sharoiti va ular o‘rtasidagi ma’naviy- ruhiy muhitiga bevosita bog‘liq. Shu nuqtai nazardan xodimlar sonini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Xodimlar sonini tahlil qilishning vazifasi, uning ahamiyatidan kelib chiqadi. Tahlilning vazifalariga quyidagilarni kiritish mumkin: • faoliyatdagi (ro‘yxatdagi) xodimlar sonini va ularning shtat jadvaliga muvofiqligini solishtirib baholash; • xodimlar tarkibini o‘rganish; • xodimlar malakasini, ma’lumoti bo‘yicha tarkibini o‘zgarishiga baho berish; • xodimlar umumiy miqdori va tarkibini o‘zgarish tendensiyalarini, korxonaning boshqa ko‘rsatkichlari bilan bog‘liqligini o‘rgangan holda baholash; • xodimlarning ishlatilish ko‘rsatkichlari, qo‘nimsizlik koeffitsiyenti, qabul qilish koeffitsiyenti, mehnat unumdorligi va boshqalarni aniqlash, ularning o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omilalrni belgilash kabi muhim tadbirlarni amalga oshirish. Tahlilning vazifasi bu keltirilganlar bilan cheklanib qo‘olmaydi, balki har safar tahlilning maqsadidan kelib chiqib, o‘zgarib turishi tabiiy. Chunki bozor iqtisodiyoti sharoitida vaziyatlar tez o‘zgarib turishi mumkin. Bu o‘zgarish jarayonini tahlil qilib, tegishli qarorlar qabul qilib, amaliy chora-tadbirlarni qo‘llash, boshqarish va ish yuritish usullarini vaziyatga qarab moslab borish choralarini ko‘rish ham muhim ahamiyatga ega. Xodimlar sonini tahlil qilish, ularning umumiy sonini, tarkibini, mehnat www.sies.uz Page 150 of 356 151 unumdorligini rejaga va o‘tgan yillarga nisbatan o‘zgarish tendensiyalarini aniqlashdan boshlanadi. Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, ko‘rsatkichlarni o‘zgarish tendensiyasida ko‘p farq yo‘q. Ular bir xil maromda o‘zgarish tendensiyasiga ega. Lekin tahlil jarayonida ikki yillik ma’lumot bilan chegaralanib qolmaslik kerak, biz bu yerda misol tariqasida ikki yillik ma’lumot keltirdik. Tahlilda ushbu ko‘rsatkichlarni bir necha yilga o‘rganish tavsiya qilinadi. Keyingi bosqichda xodimlar sonini korxonaning daromadi yoki foydasi bilan solishtirib xodimlarga to‘g‘ri kelgan daromad yoki foydani o‘zgarish tendensiyalarini baholash zarur. Tahlil jarayonida mehnat unumdorligi bilan o‘rtacha ish haqini o‘zgarish tengdensiyalarini solishtirish katta ahamiyatga ega. Tahlilni keyingi bosqichlarida biz 6.2-paragrafda keltirilgan xodimlarga ta’luqli barcha ko‘rsatkichlar dinamik qatorlarda o‘rganish tavsiya qilinadi. Xodimlar ko‘rsatkichlariga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish zarur bo‘ladi. 6.4.3.1 jadval Chakana savdo korxonasida xodimlar soni, tarkibini va mehnat unumdorligining o‘zgarish miqdorining hisobi Download 1.38 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|