Idrok muammosi ijtimoiy psixologiyada ancha rivojlangan. Ijtimoiy idrok atamasi, ya'ni ijtimoiy idrok, birinchi marta amerikalik psixolog J. Bruner tomonidan kiritilgan

Identifikatsiya(Identifikatsiya; Identifizierang) - shaxsning o'zidan qisman yoki to'liq ajralib chiqishi bilan bog'liq psixologik jarayon (qarang, assimilyatsiya). Biror kishining o'zidan boshqa narsaga: boshqa shaxsga, biznesga yoki joyga ongsiz ravishda proektsiyasi. Boshqacha qilib aytganda, bu sub'ektning o'zini boshqa sub'ekt, guruh, jarayon yoki ideal bilan ongsiz ravishda identifikatsiyalashidir. Bu normal rivojlanishning muhim qismidir. Empatiya - boshqa odamning hissiy holatini tushunish, uning his-tuyg'ularini, his-tuyg'ularini va tajribalarini tushunish. Ko'pgina psixologik manbalarda empatiya hamdardlik, hamdardlik, hamdardlik bilan belgilanadi. Bu mutlaqo to'g'ri emas, chunki boshqa odamning hissiy holatini tushunish mumkin, lekin unga hamdardlik va hamdardlik bilan munosabatda bo'lish mumkin emas. Boshqa odamlarning o'ziga yoqmaydigan qarashlari va hissiyotlarini yaxshi tushunib, odam ko'pincha ularga qarshi harakat qiladi. Darsda sevilmagan o'qituvchini bezovta qiladigan talaba, uning hissiy holatini mukammal tushunishi va o'qituvchiga nisbatan hamdardlik imkoniyatlaridan foydalanishi mumkin. Biz manipulyatorlar deb ataydigan odamlar ko'pincha yaxshi rivojlangan empatiyaga ega va undan o'zlarining, ko'pincha xudbinlik maqsadlarida foydalanadilar. Mavzu boshqa birovning tajribalarining ma'nosini tushunishga qodir, chunki u o'zi ham bir marta xuddi shunday hissiy holatlarni boshdan kechirgan. Biroq, agar biror kishi bunday his-tuyg'ularni hech qachon boshdan kechirmagan bo'lsa, unda ularning ma'nosini tushunish unga ancha qiyin bo'ladi. Agar biror kishi hech qachon affekt, depressiya yoki apatiyani boshdan kechirmagan bo'lsa, unda u bunday hodisalar haqida ma'lum kognitiv g'oyalarga ega bo'lishi mumkin bo'lsa ham, u boshqa odamning bu holatda nimani boshdan kechirayotganini tushunmaydi. Boshqa odamning his-tuyg'ularining asl ma'nosini tushunish uchun kognitiv tasavvurga ega bo'lish etarli emas. Shuningdek, sizga shaxsiy tajriba kerak. Shuning uchun empatiya boshqa odamning hissiy holatini tushunish qobiliyati sifatida hayot jarayonida rivojlanadi va keksa odamlarda ko'proq namoyon bo'lishi mumkin. Yaqin odamlar orasida bir-birini yaqinda tanigan odamlarga nisbatan hamdardlik ko'proq rivojlanganligi tabiiydir. Turli madaniyatlarga mansub odamlar bir-biriga nisbatan kam hamdardlik bildirishi mumkin. Shu bilan birga, alohida tushunchaga ega bo'lgan va boshqa odamning tajribalarini tushunishga qodir bo'lgan odamlar bor, hatto u ularni ehtiyotkorlik bilan yashirishga harakat qilsa ham. Rivojlangan empatiyani talab qiladigan kasbiy faoliyatning ayrim turlari mavjud, masalan, tibbiy, pedagogik, teatr faoliyati. "Inson - inson" sohasidagi deyarli har qanday kasbiy faoliyat ushbu idrok etish mexanizmini ishlab chiqishni talab qiladi.
Reflektsiya - ijtimoiy psixologiyada refleksiya deganda boshqa shaxsning fikrlashiga taqlid qilish tushuniladi. Ko'pincha, aks ettirish sizning aqliy harakatlaringiz yoki ruhiy holatlaringiz haqida fikr yuritish sifatida tushuniladi. diqqatga sazovor joy - unga nisbatan barqaror ijobiy his-tuyg'ularni shakllantirishga asoslangan boshqa shaxsni idrok etish va bilishning maxsus shakli. Ijobiy hamdardlik, mehr, do'stlik, sevgi va boshqalar tuyg'ulari tufayli. odamlar o'rtasida bir-biringizni chuqurroq bilish imkonini beruvchi muayyan munosabatlar mavjud. Gumanistik psixologiya vakili A. Maslouning majoziy ifodasiga ko'ra, bunday his-tuyg'ular bizga "abadiylik belgisi ostida" odamni ko'rishga imkon beradi, ya'ni. eng yaxshi va eng munosibini ko'ring va tushuning. Ijtimoiy idrok etish mexanizmi sifatida jalb qilish odatda uchta jihatda ko'rib chiqiladi: boshqa shaxsning jozibadorligini shakllantirish jarayoni; ushbu jarayonning natijasi; munosabatlar sifati. Ushbu mexanizmning natijasi boshqa shaxsga nisbatan ijtimoiy munosabatning o'ziga xos turi bo'lib, unda hissiy komponent ustunlik qiladi. Jozibadorlik faqat sub'ektlarning o'zaro bog'lanishi bilan tavsiflangan individual-selektiv shaxslararo munosabatlar darajasida mavjud bo'lishi mumkin. Ba'zi odamlarga boshqalardan ko'ra ko'proq hamdardlik bilan munosabatda bo'lishimizning turli sabablari bo'lishi mumkin. Hissiy bog'lanish umumiy qarashlar, qiziqishlar, qiymat yo'nalishlari asosida yoki shaxsning o'ziga xos tashqi ko'rinishi, xulq-atvori, xarakter xususiyatlari va boshqalarga tanlangan munosabat sifatida paydo bo'lishi mumkin. Qizig'i shundaki, bunday munosabatlar boshqa odamni yaxshiroq tushunishga imkon beradi. Muayyan darajada an'anaviylik bilan aytishimiz mumkinki, biz odamni qanchalik yaxshi ko'rsak, biz uni shunchalik ko'p bilamiz va uning harakatlarini yaxshiroq tushunamiz (agar biz bog'lanishning patologik shakllari haqida gapirmasak). Ishbilarmonlik munosabatlarida jalb qilish ham muhimdir. Shu sababli, ko'pchilik biznes psixologlari shaxslararo muloqot bo'yicha mutaxassislar mijozlarga, hatto ularni yoqtirmasalar ham, ularga eng ijobiy munosabat bildirishlarini tavsiya qiladilar. Tashqi ko'rinishdagi xayrixohlik teskari ta'sirga ega - munosabat haqiqatan ham ijobiy tomonga o'zgarishi mumkin. Shunday qilib, mutaxassis o'zida ijtimoiy idrok etishning qo'shimcha mexanizmini shakllantiradi, bu esa inson haqida ko'proq ma'lumot olish imkonini beradi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, quvonchning haddan tashqari va sun'iy ifodasi odamlarning ishonchini yo'q qilganidek, diqqatni jalb qilmaydi. Do'stona munosabatni har doim tabassum orqali ifodalab bo'lmaydi, ayniqsa u soxta va juda barqaror ko'rinadigan bo'lsa. Demak, bir yarim soat jilmaygan teleboshlovchi tomoshabinlarning mehrini qozonishi dargumon. ^ Sabab-oqibat bog'lanish mexanizmi xulq-atvor sabablarini shaxsga bog'lash bilan bog'liq. Har bir insonning o'ziga xos taxminlari bor, nima uchun idrok etilgan shaxs o'zini qandaydir tarzda tutadi. Xulq-atvorning ma'lum sabablarini boshqasiga bog'lashda kuzatuvchi buni o'zining xulq-atvorining biron bir tanish odam bilan o'xshashligi yoki odamning taniqli qiyofasi asosida yoki o'z motivlarini tahlil qilish asosida amalga oshiradi. bunday holat. Bu erda o'xshashlik, allaqachon tanish yoki bir xil narsa bilan o'xshashlik printsipi ishlaydi. Qizig'i shundaki, sababiy bog'lanish hatto mavjud bo'lmagan va hech qachon mavjud bo'lmagan, ammo kuzatuvchining ongida mavjud bo'lgan, masalan, badiiy tasvir (tasvir) bilan taqqoslaganda ham "ishlashi" mumkin. kitob yoki film qahramoni). Har bir inson boshqa odamlar va tasvirlar haqida juda ko'p g'oyalarga ega bo'lib, ular nafaqat aniq odamlar bilan uchrashuvlar natijasida, balki turli xil badiiy manbalar ta'sirida ham shakllangan. Ongli darajada bu tasvirlar haqiqatda mavjud yoki haqiqatda mavjud bo'lgan odamlarning tasvirlari bilan "teng pozitsiyalarni" egallaydi. Kauzal bog'lanish mexanizmi boshqasini idrok etuvchi va baholovchi shaxsning o'zini o'zi idrok etishining ba'zi jihatlari bilan bog'liq. Shunday qilib, agar sub'ekt salbiy xususiyatlarni va ularning namoyon bo'lish sabablarini boshqasiga bog'lagan bo'lsa, unda u o'zini aksincha ijobiy xususiyatlarning tashuvchisi sifatida baholaydi. Ba'zida o'zini past baholaydigan odamlar boshqalarga nisbatan haddan tashqari tanqidiy munosabatda bo'lishadi va shu bilan sub'ektiv ravishda qabul qilingan o'ziga xos salbiy ijtimoiy fonni yaratadilar, ular o'ylagancha, ular juda munosib ko'rinadi. Aslida, bu faqat psixologik himoya mexanizmi sifatida paydo bo'ladigan sub'ektiv hislardir. Ijtimoiy tabaqalanish darajasida tashqi guruhni tanlash va ijtimoiy ijod strategiyasi kabi guruhlararo munosabatlar, albatta, sabab-oqibat munosabatlari harakati bilan birga keladi. T.Shibutani boshqalarga nisbatan kuzatish maqsadga muvofiq bo'lgan tanqidiylik va xayrixohlik o'lchovi haqida gapirdi. Zero, har bir shaxsning shaxs, shaxs va faoliyat sub’ekti sifatidagi ikkilanishi tufayli ijobiy va salbiy xususiyatlar, shuningdek, xulq-atvor xususiyatlari mavjud. Bundan tashqari, bir xil sifatlar turli vaziyatlarda turlicha baholanadi. Xulq-atvor sabablarini nisbatlash sifatlovchining ham, ular tegishli bo'lganning ham tashqi va ichkiligini hisobga olgan holda amalga oshirilishi mumkin. Agar kuzatuvchi asosan tashqi bo'lsa, u holda u idrok etgan shaxsning xatti-harakatlarining sabablarini u tashqi sharoitda ko'radi. Agar u ichki bo'lsa, unda boshqalarning xatti-harakatlarini talqin qilish ichki, individual va shaxsiy sabablar bilan bog'liq bo'ladi. Shaxsning qaysi jihatdan tashqi va qaysi jihatdan ichki ekanligini bilish, uning boshqa odamlarning xatti-harakatlari sabablarini talqin qilishning ba'zi xususiyatlarini ham aniqlash mumkin. Insonni idrok etish uning o'zini boshqa odamning o'rniga qo'ya olishi, o'zini u bilan tanishtirish qobiliyatiga ham bog'liq. Bunday holda, boshqasini bilish jarayoni yanada muvaffaqiyatli bo'ladi (agar tegishli identifikatsiya qilish uchun jiddiy asoslar mavjud bo'lsa). Bunday identifikatsiyalash jarayoni va natijasi identifikatsiya deb ataladi. Identifikatsiya ijtimoiy-psixologik hodisa sifatida zamonaviy fan tomonidan juda tez-tez va turli xil kontekstlarda ko'rib chiqiladiki, bu hodisaning xususiyatlarini ijtimoiy idrok etish mexanizmi sifatida alohida ko'rsatish zarur. Bu jihatdan identifikatsiya empatiyaga o'xshaydi, ammo empatiyani kuzatish ob'ektining hissiy identifikatsiyasi sifatida ko'rib chiqish mumkin, bu o'tmishdagi yoki hozirgi tajribalar asosida mumkin. Identifikatsiyaga keladigan bo'lsak, bu erda intellektual identifikatsiya ko'proq darajada amalga oshiriladi, uning natijalari qanchalik muvaffaqiyatli bo'lsa, kuzatuvchi o'zi idrok etgan kishining intellektual darajasini aniqroq aniqlagan bo'ladi. Ayrim mutaxassislarning kasbiy faoliyati huquq va pedagogik psixologiyada qayta-qayta ta'riflangan tergovchi yoki o'qituvchining ishi kabi aniqlash zarurati bilan bog'liq. Boshqa shaxsning intellektual darajasini noto'g'ri baholash bilan identifikatsiya xatosi salbiy professional natijalarga olib kelishi mumkin. Demak, o‘quvchilarining intellektual darajasini oshirib yoki kam baholagan o‘qituvchi o‘quv jarayonida o‘quvchilarning real va potentsial qobiliyatlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni to‘g‘ri baholay olmaydi. Shuni ta'kidlash kerakki, psixologiyada "identifikatsiya" so'zi bir-biriga o'xshash bo'lmagan bir qator hodisalarni anglatadi: ob'ektlarni muhim belgilar asosida taqqoslash jarayoni (kognitiv psixologiyada), yaqinlarni aniqlashning ongsiz jarayoni va boshqalar. psixologik himoya mexanizmi (psixoanalitik tushunchalarda), sotsializatsiya mexanizmlaridan biri va boshqalar. Keng ma'noda, empatiya bilan birgalikda ijtimoiy idrok mexanizmi sifatida identifikatsiya - bu to'g'ridan-to'g'ri identifikatsiya qilish yoki o'zini qo'yishga urinish orqali amalga oshiriladigan boshqasini tushunish, ko'rish, boshqasi faoliyatining shaxsiy ma'nolarini tushunish jarayoni. boshqasining joyi. Atrofdagi dunyoni va boshqa odamlarni idrok etish va sharhlash orqali inson o'zini, o'z harakatlari va motivlarini ham idrok etadi va izohlaydi. Ijtimoiy sharoitda shaxsning o'zini o'zi anglash jarayoni va natijasi deyiladi ijtimoiy aks ettirish. Ijtimoiy idrok etish mexanizmi sifatida ijtimoiy aks ettirish sub'ekt tomonidan o'ziga xos individual xususiyatlarni va ular tashqi xatti-harakatlarda qanday namoyon bo'lishini tushunishni anglatadi; boshqa odamlar tomonidan qanday qabul qilinishini bilish. Odamlar o'zlarini atrofdagilarga qaraganda ko'proq adekvat idrok eta oladi deb o'ylamaslik kerak. Shunday qilib, o'zini tashqi tomondan - fotosuratda yoki filmda ko'rish imkoniyati mavjud bo'lgan vaziyatda ko'pchilik o'ziga xos tarzda yaratilgan taassurotdan juda norozi bo'lib qoladi. Buning sababi shundaki, odamlar o'zlari haqida biroz buzilgan imidjga ega. Buzilgan g'oyalar hatto ichki holatning ijtimoiy ko'rinishlarini hisobga olmaganda, idrok etuvchi shaxsning tashqi ko'rinishiga ham tegishli.