Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 119
mavjuddir. Alloh taolo ular bilan O‘z hujjatlarini muhrfaza qiladi, toki ular o‘zlaridan
keyingilarga uni yetkazadilar va o‘zlariga o‘xshaganlarning qalblariga ekadilar. Ilm
ularni ishning haqiqatiga (maqsadga) yetkazadi. Natijada, yaqiynning ruhiga ham
erishadilar. Keyin esa, dunyoparastlarga og‘ir kelgan narsalarni ular osonlik bilan
bajaradilar va g‘ofillar uchun begona bo‘lgan narsalar ular uchun qadrdon bo‘lib qoladi.
Ular vujudlari bilan bu dunyoda yuradilar, lekin ruhlari oliy maqomlarga bog‘langan
bo‘ladi. Ana o‘shalar Alloh taoloning xalqi ichida (tanlab olingan) do‘stlari va Uning
ishonchli bandalari hamda Uning yerdagi xizmatchilari va diniga chaqiruvchilaridir».
Shundan keyin Hazrati Ali (r.a.) yig‘ladilar va: «Oh, qaniydi ularni bir ko‘rsam!» dedilar.
Ali (r.a.) oxirida zikr qilgan ushbu sifatlar oxirat olimlarining vasfidir. Bu shunday ilmki,
uning aksari amal va mujohadada davom etish bilan qo‘lga kiritiladi.
Yaqiynni kuchaytirishga qattiq e’tiborli bo‘lish ham oxirat ulamolarining vasfidandir.
Albatta, yaqiyn dinning sarmoyasi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Yaqiyn –
to‘laligicha iymondir»,172 deganlar. Shuning uchun yaqiynni, ya’ni dinning avvalini
o‘rganish lozimdir. So‘ng qalb sari yo‘l ochiladi. Shu sababdan ham Payg‘ambar
(sollallohu alayhi vasallam): «Yaqiynni o‘rganinglar»,173 deganlar. Ma’nosi shuki,
yaqiynga ega kishilar bilan hammajlis bo‘linglar, ulardan yaqiyn ilmini eshitinglar, ularga
doimo iqtido qilinglar, toki, sizning yaqiyningiz ularning yaqiynidek kuchli bo‘lsin.
Yaqiynning ozi amalning ko‘pidan yaxshidir. Rasulullohga (sollallohu alayhi vasallam)
yaqiyni go‘zal, ammo gunohi ko‘p hamda ibodatda mujtahidu, yaqiyni kam kishilar
haqida gapirilganida: «Hech bir odam yo‘qki, uning gunohi bo‘lmasin», deganlar. Lekin
kim tug‘ma aqlli, tabiat yaqiynli bo‘lsa, gunohlar unga zarar qilmaydi. Chunki u qachon
gunoh sodir etsa, tavba qiladi, istig‘for aytadi va pushaymon bo‘ladi. Bas, u gunohi
to‘kilib, jannatga kirgizadigan fazilat bilan qoladi.174 Shu sababli ham Sarvari koinot
(sollallohu alayhi vasallam): «Albatta, sizlarga eng kam berilgani yaqiyn va sabrga azmu
qarordir. Kim bu ikkisidan nasibador bo‘lsa, tungi namoz va kunduzgi ro‘zasidan (ya’ni,
nafl ibodatlardan) boy berganlariga parvo qilmasa ham bo‘ladi»,175 deganlar.
Luqmonning o‘g‘liga qilgan vasiyatlarida shunday so‘zlar bor: «Amalga yaqiyn bilangina
qodir bo‘linadi, kishi faqat yaqiyni miqdoricha amal qiladi, yaqiyni nuqsonli bo‘lmaguncha
amali qusurli bo‘lmaydi».
Yahyo ibn Muoz: «Tavhidning nuri, shirkning o‘ti bor. Tavhidning nuri muvahhidlarning
gunohlarini mushriklarning savoblarini yondiradigan shirk o‘tidan kuchliroq yondiradi»,
dedilar. Bu so‘zlari bilan yaqiynni nazarda tutdilar.
172. Bayhaqiy va Xatib Ibn Mas’uddan hasan isnod ila rivoyat qilishgan. Alboniy «Az-za’iyfa» kitobida munkar deb aytgan.
173. Abu Nu’aym mursal holda rivoyat qilgan. Abuddunyo ham «Al-yaqin» kitobida rivoyat qilgan.
174. Imom Termiziy Anasdan (r.a.) rivoyat qilgan.
175. Aslini topa olmadim. Lekin Ibn Abdulbar, Muozning hadislaridan bir oz farqlisini rivoyat qilgan.
Alloh taolo Qur’oni karimda yaqiynli zotlarni bir necha o‘rinda zikr etadiki, bu narsa
yaqiyn yaxshiliklar va saodatlar robitasi ekaniga dalolat qiladi.
Agar sen, avval yaqiynning ma’nosini, uning kuchayishi va susayishi qandayligini
tushunib olib, keyin uning talab va ta’limiga mashg‘ul bo‘lish kerak, chunki surati
fahmlanmagan narsaning talabi mumkin emas, deydigan bo‘lsang, bilgilki, «yaqiyn»
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy