Ii bap. Xorezm wálayatında ziyarat hám tarixiy-arxeologiyalíq turizm rawajlaníWÍNÍŃ tiykarǵÍ tendensiyalari

Pahlavon Mahmud maqbarası
Pahlavon Mahmud maqbarası tiykarınan XIV-asirde kishi górxana formasında qurılǵan bolıp ol jaǵdayda óz dáwirdiń úlken “Piri” - Pahlavon Mahmud (1247-1326 ) óligi kómilgen. Pahlavon Mahmud 1247 jılda Xiywa qalasında postındóz (qol ónermenti-ónerment) shańaraǵında tuwılǵan. Jaslıq jıllarda áke kásipi postındózlik menen shuǵıllanǵan, keyininen xat-sawat shıǵarıp, ullı shayır filosof dárejesine erisken. Ol oǵırı záberdes Pahlavon bolıp 79 jıllıq turmısında qandayda ret kuragi jerge tiymegen. Pahlavon Mahmud haqqında kóplegen ráwiyatlar saqlanıp qalǵan. Usılardan biri: Bir zamanlar Xiywanı ornında suwsız sahra bolǵan. Góne Urgench wayran etilgeninen keyin monǵollar basıp alıwınan keyin,

2. 2. 5. Pahlavon Mahmud maqbarası
Onıń xalqı hár tárepke tarqalıp ketken. Sonday-aq Pahlavon Mahmudtıń anası da hámledar jaǵdayında Xiywa átirapina jetip kelip, házirgi Qiyat awılında ul tuwǵan. Bul bala 15 jasqa etgach márt gúressheń, ataqlı Pahlavon bolıp at shıǵarǵan. Pahlavon Mahmud maqbarası waqıt ótiwi menen kóplegen húkimdarlar tárepinen áziz sanalıp abadanlastırǵan. Tariyxıy dereklerde górge Ámir Temur tárepinen qapı ornatılǵanı jazıladı. Gór ishinde Abulǵazixon, Anushaxon hám Arangxanlardıń qábri bar ekenligi olar húkimdarlıq etken dáwirlerinde de shayır qábri abat bolǵanlıǵınan dárek beredi. 1701-1702 jıllarda Xiywa xanı Shaniyazxan górdi tazadan quradı, bul dáwirden bizge górge kireberiwdegi qapı estelik qalǵan. Qapı daǵı jazıwlardan sol zat málim boladı, ol jaǵdayda Quran ayatı, hádis hám qosıq tariyxler pitilgen, turunch, madohil hám basqa islimiy gúller menen bezetilgen. Házirgi gór Muhammed Rahimxan-I (1806 -1825) tárepinen 1810 jılda Qońırat qalasına etilgen tabıslı júriwden keyin qurıla baslaǵan jáne onıń balası Allaqulıxan dáwirinde qurıp pitirgen. Gór 3 bólekten ibarat. Qabirxana, Xanaqo hám Koridor. Górdiń batıs bóleginde jaylasqan xanaǵa Pahlavon Mahmud kómilgen. Xanaqoni arqa diywalı janında Muhammad Rahimxon qábri jaylasqan, onıń jaqinına bolsa Xiywa xanları Abulǵazixan hám Anushaxanlardıń qábir tasları ornatılǵan. Koridorda bolsa Allaqulıxan kómilgen. Pahlavon Mahmud maqbarası átirapı XIXasr aqırına kelip Xiywa xanları hám olardıń jaqınları kómiletuǵın xilxanaǵa aylantırılǵan. Jay qurılısın Xazoraspli usta Odinamuhammad Murod basqarǵan, usta úlken-kishi denelerdi (sırlı kafel) birden-bir memorchilik imaratına sheberlik menen birlestira alǵan, sirkor bezewler saǵanani, sırtqı gúmbez hám bosaǵa bólegin bezab turar edi, sol waqıtta bólmelerdiń ishi hájje sıbalǵan edi. 1825 jılǵa kelip Allaqulıxan (1825-1842) buyrıǵı menen qabrxana, yaǵnıy zıyaratxanaga hám xanaqoga sirkor bezew berildi. Tap sol dáwirde zıyaratxana hám qabrxana gúmbezleri sırtqı tárepden kók jasıl sirkor gerbishsheler menen qaplandı. Gór bosaǵasınıń ayrım kóship ketken kafelleri ornına ózine uqsatıp jańa kafeller ornatıldı. Gúmbezli dolondagi bir xananıń aldınǵı tárepi bes qırlı formaǵa keltirilib, Allaqulıxan saǵanasi sol erga qoyılǵan. Bólme diywalları bezewdor sırlı kafeller menen qaplandı hám mıs pánjere ornatılǵan. Qurılıs jumıslarında Xiywalı ustalardan Mulla Nurmuhammad usta -Qalandar balası, Sófimuhammad Niyoz usta - Abdujabbor balası hám usta Abdulla “jin”ler ózleriniń kemde-kem ushraytuǵın kórkem ónerlerin kórsetip bere alǵanlar. Úlken xanaqoni (biyikligi 25 metrlik) tepasiga ustalar islimiy naǵıslar menen birge, bezewler arasındaǵı kitapalarga Pahlavon Mahmudtıń 22 rubayıların, ustalardıń ısımların, ádislerdi, tariyxlerdi ózi dóretiwshilik etken parsı tilinde pitkenler. Bunnan tısqarı qabrxanaga kire beristegi qapı tepasiga shayırdıń bul rubayısı parsı tilinde pitilgen: Úsh júz Kóhi Qofni kelida untaw, Dil qanınan bermek pálekke boyaw. Yoinki bir ásir zindanda jatıw, Ladan sáwbetinen kóre jaqsılaw.
1910 -1913 jıllarda górdiń batıs bóleginde Xiywa xanı Isfandiyorxon (1910 -1918) anası, ózi hám balası ushın qabrxana hám tórtew ójireden ibarat eki qustıń uyasılı qorixana qurdırǵan. Qurılıs jumıslarına usta Qurbaniyaz basshılıq etip, qorıqxana aldınan naǵıs oyıwshıı ústinli áywan qurılǵan. Pahlavon Mahmud kompleksi 1960 jılda usta Rózmat Masharipov “Rózmat ǵayratker” qatnasıwında úlken gúmbezdiń ústi, qoqıxana hám áywan remontlanıp górge qayta jan arnalǵan. Házirgi waqıtta bınada Ózbekstan Musulmanlardıń diniy mekememesi, “Pahlavon Mahmud fondı” iskerlik kórsetip atır. Qurılıstıń ayırım orınları remonttalap bolǵanlıǵı ushın 2007-jılda, áywan ústinleri, koridorlar, qudıq átirapı jáne onıń tóbesindegi shıraylı qustıń uyasılı aǵash gúmbez, bosaǵanıń ayrım túsip ketken sırlı kafelleri qayta remontlandı.