Ii bap. Xorezm wálayatında ziyarat hám tarixiy-arxeologiyalíq turizm rawajlaníWÍNÍŃ tiykarǵÍ tendensiyalari

3. 1. 1-keste
Wálayattaǵı ámeldegi tariyxıy -materiallıq miyraslar obyektleri haqqında maǵlıwmat

№	Aymaq	Arxeo- logiya estelik-leri	Arxitek- tura estelik-leri	Háykeltaroshlik óneri estelik-leri	Dıq- qatqa sazaw-ar orın-lar	Muqad- des orın- lar	Jámi
1	Urgensh qalası	-	8	8	5	3	24
2	Urgensh rayonı	1	4	14	-	4	23
3	Xiva qalası	4	88	8	1	1	102
4	Xiva rayonı	-	10	9	-	1	20
5	Hazorasp rayonı	7	11	4	-	3	24
6	Shovot rayonı	3	2	3	-	1	9
7	Bogʻot rayonı	1	2	4	-	7	14
8	Yangiariq rayonı	2	1	3	-	2	8
9	Gurlen rayonı	-	1	5	-	1	7
10	Yangibozor rayonı	-	-	4	-	1	5
11	Qoʻshkoʻpir rayonı	-	1	1	-	7	9
12	Xonqa rayonı	-	5	4	-	1	10
	Jami:	18	132	67	6	32	255

Bul kestege tiykarınan, Xorezm regioninda 2021-jılda 255 materiallıq miyraslar estelikleri bar. Olardan 18 i arxeologiya, 132 i arxitektorshılıq, 67 i músinshilik estelikleri, 6 i dıqqatqa iye orınlar hám 32 i múqaddes zıyarat ornılar bolıp tabıladı. Bul kem ushraytuǵın turistik resurslar, tiykarınan, Xiywa hám Urgensh qalalarında jaylasqan bolıp, bunday estelikler wálayattıń basqa rayon hám qalalarında da kóplegen ushraydı. Mine sonday kútá úlken materiallıq hám tariyxıy áhmiyetke iye bolǵan kem ushraytuǵın ótmishten qalǵan esteliklerden dúnyanı xabarlı qılıw jáne bul erga múmkinshiligi barınsha kóbirek shet el sayaxatshılardı qosıw bul tarawdı jaqın keleshekte rawajlandırıw boyınsha eń aktual wazıypa esaplanadı.

Wálayatta kóplegen tariyxıy -arxitekturalıq ótmishten qalǵan esteliklerdiń bar ekenligine qaramastan, elege shekemge shekem olar tuwrısındaǵı informaciyanı óz ishine alǵan málimleme strukturaǵan. Boǵot rayonındaǵı «Qorǵanjik» qorǵanı, Urgensh rayonındaǵı «Ulli háwli» ótmishten qalǵan esteligi, Xiywa rayonındaǵı «Baǵıshamol» jazǵı baǵı, «Shatıra» baǵları hám «Eshonravot» kóli boylap jańa turistik jónelisler ashıw múmkin Bunnan tısqarı, wálayatda ekologiyalıq turizmni rawajlandırıw ushın da úlken potencial bar. Boǵot, Honqa hám Urgensh rayonlarınıń Ámiwdárya jaǵasında ekologiyalıq turizm hám mıymanxana xojalıǵı xızmetlerin rawajlandırıw múmkinshilikleri úlken.
Regionnıń turizm potencialı arnawlı bir rekreacion resurslarǵa da iye. Mısalı, Xiywa rayonındaǵı «Ǵovukkól» hám «Eshonravot» kóli boyında sayaxatshılıq kompleksin jaratıw hám balıqshılıqtı rawajlandırıw, shatırlar, júziw quralları ijarası xızmetlerin hám de shómiliw háwizleri infrastrukturasıni shólkemlestiriw maqsetke muwapıq. Dem alıw zonasın shólkemlestiriw, tekǵana mintakaning, bálki Qaraqalpaqstan Respublikası, Buxara hám Nawayı wálayatları xalqında hordik shıǵarıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıqtı kúshaytadı. Keleshekte bolsa xizmet kórsetiw sapasın asırıw ornına basqa wálayatlar xalqı hám de sırt ellik turistlerni qosıw múmkin.
Regionda turizmni rawajlandırıwdıń taǵı bir baǵdarı medicinalıq xızmetlerdi shólkemlestiriw bolıp tabıladı. Bul Hazarasp, Boǵot, Xonqa, Urgensh hám Gurlan rayonlarında shıpalı jer astı suwınan paydalanıw menen baylanıslı.
Xorezm wálayatı sayaxatshılıq potencialın eń jaydırıw boyınsha kóbirek sırt el tájiriybesin úyreniw, reklama hám marketing jumısların jańa tiykarlarda shólkemlestiriw, tariyxıy esteliklerge tiyisli ayrıqsha ańızlardı jazıp alıw hám tarqatıw hám de jańa turistik jónelislerdi shólkemlestiriw kerek boladı. Turizm salasınıń házirgi jaǵdayı analizi wálayatqa keliwshi sayaxatshılar sanınıń jıldan-jılǵa ósip baratırǵanlıǵın kórsetip atır.
Xorezm wálayatında turizm rawajlanıwına tosqınlıq qılıp atırǵan sebepler retinde oazistiń tiykarǵı turistik oraylardan uzaqta jaylasqanlıǵı, úgit-násiyatlaw jumıslarınıń talap dárejesinde emesligi, wálayatda turizm xızmetlerin sapasınıń jáhán ulgilerine juwap bermewi, qosımsha xızmetler (transport, bank, sanitariya -epidemiologik hám qamsızlandırıw xızmetlerin) rawajlanıw dárejesi tómenligin kórsetiw múmkin. Nátiyjede, oazisde ámeldegi sayaxatshılıq potencialınıń tek 10 -15 procentinen paydalanılıp atır. Sol orında wálayatda turizmniń rawajlanıwına tásir etiwshi faktorlardı bólek analiz qılıw kerek.
Áne usılarǵa tiykarınan wálayatda turizm tarawı rawajlanıp, búgingi kúndegi jaǵdayı jaqsılanıp barıp atır. Atap aytqanda, Xorezm wálayatında turistik iskerlikti ámelge asırıwshı firma hám shólkemlerdiń sanı 6 nı qurap, bul firma hám shólkemler bir ǵana 2020 jılda 77198 adamǵa xızmet kórsetken. Bul turistik firma hám shólkemlerdiń 3 ewi Urgensh, 2 ewi Xiywa taǵı biri bolsa Topıraqqal'a aymaǵında jaylasqan.
Miymanxana hám soǵan uqsas jaylastırıw qurallarında 1824 nomer, 3527 orınlar bar. Olarda jaylastırılǵan shaxslar 22,3 dananı quradı. Jaylastırılǵan adamlardıń 19, 9 mıńı Ózbekstan puqaraları, 2,4 mıńı bolsa shet el mámleket puqaraları quraydı. Túnep qalıwlar sanı bolsa 55, 0 mıń birlikti quradı.
Qánigelestirilgen jaylastırıw 373 nomer, 2643 orınlar bar. Olarda jaylastırılǵan shaxslar 3, 0 mıńnı quradı. Jaylastırılǵan adamlardıń 3,0 mıńın Ózbekstan puqaraları quraydı. Túnep qalıwlar bolsa 82, 9 mıń birlikti quradı.
Usılar menen birge, búgingi kúnde sırt el investitsiyasın tartqan halda shólkemlestirilgen mıymanxanalar iskerlik kórsetip atır. 2016-jılda wálayatta 52 mıymanxana iskerlik júrgizgen bolsa, 2020 jılǵa kelip olardıń sanı 80 teńi quradı. Olardaǵı nomerler sanı 1824 ti, orınlar sanı bolsa 3527 ni quraǵan. Bul qonaqxaonalarning 1 ewi 4 juldızlı, 8 i 3 juldızlı, 1 ewi 2 juldızlı hám 4 i 1 juldızlı mıymanxanalar esaplanadı.
Sonıń menen birge, 2020 jıl jaǵdayına kóre, mıymanxanalar xızmetinen 22269 adam paydalanǵan bolıp, olardıń 19897 danası Ózbekstan puqaraları, 926 danası ǴMDA davlari puqaraları hám 1446 dananı bolsa uzaq shet el mámleketlerden keliwshiler quraydı.
Keliwshilerdiń ulıwma sanı 77198 adamdı quraǵan bolsa, olardan 70617 danası bir kúnlik keliwshiler, 6581 danası bolsa túnep qoluvchi keliwshiler esaplanǵan.
Jıl dawamında wálayatda 8942 sayaxatshılıq jollanbaları satılǵan bolıp, olardıń ulıwma baxası 6304. 2 mln sumdı quraǵan. Sayaxatshılıq jollanbalarınıń 2051 tasi kishi kárxana hám mikrofirmalar tárepinen ulıwma 301, 2 mln swmga satılǵan.
2020-jıl jaǵdayına kóre Xorezm wálayatında jámi 99 jamáátlik jaylastırıw quralları iskerlik júrgizip, olardıń 80 tasini qonaqxanalar shólkemlestirgen bolsa, sonıń menen birge 1 motel, 18 qánigelestirilgen jaylastırıw quralları, 2 úlken jastaǵılar, 2 balalar ushın kórkem sanatoriyalar xızmet kórsetken.
Xorezm wálayatında turizm tarawı óziniń kóp qırlı quramı menen wálayat daǵı barlıq tarawlarǵa aktiv tásir ótkerip kelip atır. Ol ekonomikanıń kóplegen iskerlik tarawıların rawajlandırıwǵa múmkinshilik tuwdıradı. Atap aytqanda, bularǵa transport tarmaqları, baylanıs, jol qurılısı, mıymanxanalar, ulıwma awqatlanıw kárxanaları, kommunal xojalıǵı, xojalıq xizmet kórsetiw, servis tarawı hám sawda tarmaqları kiredi. Sol sebepli de, Xorezm wálayatında turizmdi rawajlandırıw bir waqtıniń ózinde ayrıqsha dem alıw, demalıs, kóngil ochar mákanlar industriyasın qurap, óz ornında sayaxatshılarǵa sapalı xizmet kórsetiw menen baylanıslı tarawlardı óz ishine aladı.
Sonday eken, wálayat daǵı turizm infrastrukturası óz ishine transport hám jaylastırıw quralları, awqatlanıw kárxanaları, sayranlar hám kóngil jazıw, baylanıs hám informaciya quralları, sayaxat agentlikleri, ekskursiya xızmetlerin kórsetiw, litsenziyalaw, xızmetlerdi standartlastırıw hám sertifikatlaw, qamsızlandırıwlaw, keńsepazlıq, islep shıǵarıw tarmaqları hám de turizm basqarıwı sıyaqlılardı aladı.
Hám de bul turistik ónimlerdi qáliplestiriwde qatnasıw etiwshi tarmaqlar bolǵan transport, baylanıs informaciya quralları, kommunikatsiya tarmaqları, energetika, suw támiynatı, xojalıq xizmet kórsetiw tarawı, kommunal xojalıǵı, tálim, den sawlıqtı saqlaw, jaylastırıw quralları, sawda xızmeti kórsetiw, awqatlanıw kárxanaları, materiallıq hám sport imaratları, finanslıq shólkemler, huqıqtı qorǵaw etiwshi keńseleri hám oǵan qosımsha turizm salasın basqarıwshı kompleks esaplanadı.
Xorezm wálayatında turizm infrastrukturası parallel túrde shólkemlestirilgen hám huqıqıy shólkemlestiriw formalarında kórinetuǵın boladı. Infratuzilma turizm sistemasında ulıwma jáne social-ekonomikalıq shártlerdiń strukturalıq bólegi retinde kózge taslanadı. Sol sebepli de, házirgi kúnde wálayat turizminde xalıqtıń zárúriyatın tolıq hám sapalı qandırıw ushın joqarı sońı qatnasına qaratılǵan progressiv texnologiyalar hám nfrastrukturanı nátiyjeli basqarıw zárúr.