Ii bob. Boshqaruv hisobida xarajatlarning o‘rni va ularni boshqarish
- “Asosiy ishlab chiqarish” 1260,0 32.8 2,95 2810 -
Download 416.43 Kb. Pdf ko'rish
|
2-bob (1)
|
2010 - “Asosiy ishlab
chiqarish” 1260,0 32.8 2,95 2810 - “Ombordagi tayyor mahsulotlar” 531,9 11.2 1,01 9010 - “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi” 2659,4 56.0 5,04 JAMI 4751,3 100,0 9,00 96 Misoldagi ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini buyurtmali usul orqali hisoblash juda oddiy va qulay hisoblanadi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish va tugatishda tugallanmagan ishlab chiqarish bo‘lmaganligi uchun ham ortiqcha hisob- kitoblar qilinmaydi, shunga muvofiq tannarx miqdorini tez aniqlash va uni to‘g‘ri hisoblanish imkoniyati juda katta. Chunki, buyurtma bajarilgandan so‘ng qilingan barcha xarajatlar yig‘iladi, tannarx aniqlanadi. Bu usul shuningdek buxgalteriya hisobini tashkil qilish, ya’ni xo‘jalik jarayonlarini buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi orqali ifodalanishiga ham oddiylik va qulaylik kasb etadi. Quyidagi chizmada yuqorida ko‘rib chiqilgan misoldagi jarayonlarning buxgalteriya schyotlarida aks ettirilishi ko‘rsatilgan hamda ana shu sintetik schyotlar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar chizmasi ko‘rsatilgan. Misol ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, buyurtma uchun jami 3191,3 ming p.b. miqdorida xarajat qilingan, buyurtma 12 ta mahsulot birligidan iborat, shunga muvofiq bir dona mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 265938 p.b.. Shu o‘rinda misolning yakuniy bosqichidagi amalga oshirilgan to‘g‘rilanish, ya’ni korrektirovka jarayoniga ham e’tibor qaratish lozim. U umumishlab chiqarish xarajatlarining to‘g‘rilanishi hisobiga umumiy ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxini 9 ming p.b., shunga muvofiq bir dona mahsulotning ishlab chiqarish tannnarxini 750 p.b.ga kamaytiradi. Ana shu to‘g‘rilanish-korrektirovka hisobiga bir dona mahsulotning haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi 265188 p.b.ni tashkil qiladi. 97 98 Tannarxni kalkulatsiya qilishning jarayonli usuli Xarajatlarni hisobga olish va tannarxni hisoblashning jarayonli usulini doimiy ravishda ko‘p miqdordagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yoki uzluksiz ishlab chiqarish jarayoniga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar qo‘llashlari mumkin. Bu holatda buyurtmali usulda bo‘lgani kabi butun buyurtma davri uchun emas, balki ma’lum muddat davomida (kvartalda, yarim yilda va sh.k.) ishlab chiqarilgan mahsulot bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olishni yuritish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligining tannarxi ma’lum bir vaqt mobaynida aniq bo‘linma tomonidan qilingan ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasini aynan shu vaqt mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soniga bo‘lish orqali topiladi. Bu usulda ishlab chiqarish xarajatlari buyurtmani bajarish uchun ketgan vaqtda emas, balki alohida bo‘linmalar miqyosida hisobot davri oralig‘iga hisoblanadi. Buning uchun har bir bo‘linma uchun alohida “tugallanmagan ishlab chiqarish” schyoti ochiladi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligining tannarxini jarayonli usul orqali hisobga olishda, doimiy ishlab chiqarishda mavjud bo‘lgan tugallanmagan ishlab chiqarish hisobot muddatining boshi va oxiri uchun shartli tugallangan mahsulot ko‘rinishini oladi. Shartli mahsulot birligi yoki shartli ishlab chiqarish hajmi tushunchasi ma’lum muddat davomida tayyorlangan mahsulot sonini o‘lchash uchun ishlatiladi. U to‘liq tugallanmagan mahsulotlarni shartli tayyor mahsulot sifatida hisobga olishga imkon beradi. Bu ko‘rsatkich quyidagiga teng bo‘ladi, ya’ni: 1. Hisobot davri davomida ishlab chiqarila boshlangan hamda to‘liq tugallangan ko‘rinish olgan mahsulotlarning umumiy soni. 2. Ana shu hisobot davri boshi va oxiriga mavjud bo‘lgan tugallanmagan ishlab chiqarish uchun qilingan xarajatlarni ifoda etadi. Mahsulot tannarxini hisoblashning jarayonli usulida to‘g‘ri moddiy xarajatlar mahsulotni ishlab chiqarish xarajatiga ishlab chiqarish jarayoni boshlanishi bilanoq kiritilishini nazarda tutadi. Qayta ishlash xarajatlari yoki qo‘shilgan xarajatlar nomini olgan to‘g‘ri mehnat 99 xarajatlari va umumishlab chiqarish xarajatlari esa ishlab chiqarish sikli davomida teng miqdorda taqsimlanadi va ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga kiritilib boriladi. Shuning uchun materiallar bo‘yicha shartli mahsulot birligi soni qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha shartli mahsulot birligidan farq qiladi. Mahsulot tannarxini jarayonli usul bo‘yicha hisoblashda o‘rtacha xarajatlar usul yoki FIFO usuli qo‘llanilishi mumkin. Mahsulot tannarxini hisoblashning o‘rtacha xarajatlar usuli belgilangan muddat boshi uchun tugallanmagan ishlab chiqarishdagi mahsulotni hisobot davri davomida boshlangan va tugatilgan sifatida ko‘rib chiqadi. Bunda “tugallanmagan ishlab chiqarish” hisob-kitob schyotida yig‘ilgan barcha (yil boshiga qolgan qoldiqlarni hisobga olgan Tannarxni kalkulatsiya qilishining jarayonli usuli: Uzluksiz, bir necha bosqichdan iborat jarayonlar bo‘yicha keng ko‘lamdagi mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalarda qo‘llaniladi Bu usulda Material xarajatlar Qo‘shilgan xarajatlar deb ataladi va hisobga olinadi Umum ishlab chiqarish xarajatlari To‘g‘ri ish haqi To‘g‘ri material (moddiy) xarajatlar + 100 holdagi) xarajatlar hisobot davrida ishlab chiqarilgan shartli tayyor mahsulot birligiga bo‘linadi. FIFO usulida hisobot davrining boshida birinchi navbatda tugallanmagan ishlab chiqarish mahsulotlari tugallangan ko‘rinish oladi, shundan keyin yangi mahsulot ishlab chiqariladi. FIFO usuli mohiyatini tushunish birmuncha qiyin bo‘lsa ham, real holatdan kelib chiqib o‘rtacha xarajatlar usuliga nisbatan aniqroq natijalarni berishi bilan o‘ziga xosdir. O‘rtacha hisob usuli FIFO (FIFO) usuli Bu usul bo‘yicha mahsulot tannarxini kalkulatsiya qilishda ikki usuldan foydalaniladi: Bu usulda, barcha xarajatlar, shu jumladan hisobot davri boshidagi qoldiq summasi ham qo'shilib, shu davrda ishlab chiqilgan shartli tayyor mahsulot soniga bo'linadi Bu usulda, davr boshidagi tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i tugatiladi, so‘ngra, yangi mahsulot ishlab chiqarish amalga oshiriladi deb olinadi “FIFO” usuli ancha qiyin, lekin “o‘rtacha hisob usuliga” qaraganda katta aniqlikka ega Aniq sharoit va holatlarni hisobga olish imkoniyati katta Ko‘pincha qo‘llaniladigan usul 101 Shuning uchun FIFO usuli mohiyatini atroflicha ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini hisoblashning jarayonli usulidan foydalangan holda tayyor mahsulot tannarxini hisoblash uchta tahliliy jadvallar tuzilishiga asoslanadi: 1. Shartli ishlab chiqarish hajmini hisoblash jadvali 2. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligi tannarxi tahlili 3. Yakuniy tannarxni hisoblash. Ana shu tahliliy jadvallardagi ma’lumotlardan foydalanib, tayyor mahsulotga olib boriladigan xarajatlar miqdori va tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i sifatida qoldiriladigan qismini aniqlash mumkin. Download 416.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|