Ii bob. Boshqaruv hisobida xarajatlarning o‘rni va ularni boshqarish

5. a) illustrativ misollar 
Quyidagi misol yordamida hisoblashning jarayonli usuli mohiyati 
va jadvallar tahlilini ko‘rib chiqamiz. 
Plastmassa o‘yinchoqlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan 
xo‘jalik yurituvchi subyekt ikkita jarayon orqali mahsulotni tayyor 
holatga keltiradi: shaklga keltirish (A tsexida) va qayta ishlash (V 
tsexida). A tsexida ishlab chiqarish jarayonining boshlanishi bilan asosiy 
materiallar ishlatiladi. Qo‘shilgan xarajatlar har ikki tsexda ham ishlab 
Tayyor mahsulot tannarxini kalkulatsiya qilishning jarayonli usuli 3 ta 
tahliliy (analitik) jadval orqali amalga oshiriladi 
1-Jadval 
Shartli ishlab chiqarish hajmining 
hisob-kitobi tahlili 
Umumiy (yakuniy) tannarx tahlili 
Ishlab chiqilgan mahsulot birligining tannarxi 
tahlili 
2-Jadval 
3-Jadval 

---

102 
chiqarish jarayonida teng taqsimlanadi. A tsexida shaklga keltirilgan 
tugallangan yarim fabrikatlar V tsexiga o‘tkaziladi. V tsexida qayta 
ishlangan o‘yinchoqlar omborga topshiriladi. Ishlab chiqarish bilan 
bog‘liq qo‘shimcha ma’lumotlar quyidagi jadvalda berilgan. 
Hisobot davri boshida tugallanmagan ishlab 
chiqarish 
15 ming 
dona 
Asosiy materiallar, ming p.b. 
600,0
Qo‘shilgan xarajatlar (40% ga tugatilgan), ming p.b. 
166,5 
766,5
Hisobot oyi davomida ishlab chiqarilgan, ming dona 
72,0 
Hisobot oyida qayta ishlash boshlangan 
60,0 
Belgilangan muddat yakunida tugallanmagan ishlab 
chiqarish (50% ga tugatilgan), ming p.b. 
3,0 
Hisobot oyida asosiy materiallar berilgan, ming p.b. 
3300,0 
Hisobot oyi uchun qo‘shilgan xarajatlar 
To‘g‘ri mehnat xarajatlari, ming p.b. 
900,0
Umumishlab chiqarish xarajatlari, ming p.b. 
1800,0 
2700,0 
 
Hisoblash kerak: 
1. A tsexida ishlab chiqarilgan mahsulot birligining tannarxini;
2. A tsexidan V tsexiga berilgan yarim fabrikatlarning tannarxini 
va A tsexidagi tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i miqdorini;
3. V tsexiga berilgan yarim fabrikatlar uchun buxgalteriya 
yozuvlarini yozish. 
Shartli mahsulot birligini hisoblash uch bosqichda amalga 
oshiriladi: 
1. 
Qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha hisobot davri boshiga 
tugallanmagan ishlab chiqarish zaxirasidagi shartli mahsulotlar = 
mahsulot birligi soni * (100% - yakunlanganlari foizi) = (15 ming birlik 
* (100 - 40)%). 
Hisobot davri boshida shartli birlikdagi tugallanmagan mahsulot 
moddiy xarajatlar bo‘yicha hisobga olinmaydi, ya’ni ular nolga teng, 

---

103 
chunki ularga qilingan moddiy xarajatlar o‘tgan davrda amalga 
oshirilgan. 
2. 
Ushbu muddat davomida boshlanib, tugallangan mahsulotlar 
= hisobot davri davomida ishlab chiqarishga kiritilgan mahsulotlardan 
hisobot davri yakuniga tugallanmagan ishlab chiqarish mahsulotlari 
qoldig‘ini ayirish orqali (60 ming birlik - 3 ming birlik) 
3. 
Moddiy xarajatlar bo‘yicha belgilangan muddat yakuniga 
tugallanmagan ishlab chiqarish zaxirasidagi shartli birliklar = mahsulot 
birliklari soni * 100% (3 ming birlik * 100%), qo‘shilgan xarajatlar 
bo‘yicha esa = mahsulot birliklari soni * yakunlanganlari foizi (3 ming 
birlik * 50%). 
Yoki 
а) 
= x (100 - ) 
Ushbu jadval bizning misol uchun shartli mahsulot birligini 
hisoblashning FIFO usulida hisoblanishini ko‘rsatib beradi.