Ii bob kombinatorika elementlari
Download 462.24 Kb.
|
Ii bob kombinatorika elementlari-fayllar.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.6.2. Ferrers 39
- Ferrers diagrammasi
- 3- t a ’ r i f .
- 4- t a ’ r i f .
- 2.6.3. Bo‘laklashlarning xossalari.
1- t e o r e m a . Qo‘shiluvchilar tartibini e’tiborga olgan holda istalgan n
k ta qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlari soni ( 1 n )ta elementdan ( 1
k )talab gruppalashlar soniga teng, ya’ni 1 1
, (
n C k n B . I s b o t i o‘quvchiga havola qilinadi. ■ Yuqorida bayon etilgan mulohazalar yordamida va 1- teoremaga tayangan holda isbotlash osonligini ta’kidlab, quyidagi teoremani boshqa usul bilan isbotlaymiz. 2- t e o r e m a . Qo‘shiluvchilar tartibini e’tiborga olgan holda ixtiyoriy n
1 2
n ga teng, ya’ni 1 2 ) ( n n B . I s b o t i . Natural n sonning barcha bo‘laklanishlari to‘plamini ) (n S deb, shu n sonning birinchi qo‘shiluvchisi i ga (
n i ,...,
2 ,
) teng bo‘lgan bo‘laklanishlari to‘plamini esa ) (n S i bilan belgilaymiz. Tushunarliki,
1 ) ( ) ( bo‘ladi. Agar ) (n S i to‘plam elementlari sonini ) (n Q i deb belgilasak, yuqoridagi tenglikka asosan
n i i n Q n B 1 ) ( ) ( bo‘ladi. Endi ) ( ) (
n B n Q i ( 1 ,..., 2 , 1
i ) va
1 )
n Q n tengliklarni hisobga olib, ) ( 1 1 ) ( ) ( 1 1 1 1 i B i n B n B n i n i tenglikka ega bo‘lamiz. Bu tenglik ixtiyoriy n natural son uchun to‘g‘ri. Shuning uchun, bu tenglikdagi
ni (
1
)ga almashtirib, ) ( 2 ) ( ) ( ) ( ) ( 1 ) 1 ( 1 1 n B n B n B n B i B n B n i , ya’ni ) ( 2 ) 1 ( n B n B ( ,...
2 ,
n ) ko‘rinishdagi rekurrent munosabatni hosil qilamiz. Bu rekurrent munosabat ketma-ket qo‘llanilsa, 1 2 ) ( n n B kelib chiqadi. ■ 2- m i s o l . To‘qqiz qavatli binoning birinchi qavatidan sakkiz kishi liftda yuqoriga ko‘tarilayotgan bo‘lsin. Agar to‘qqizinchi qavatga liftdagi kishilarning faqat bittasi chiqishi shart bo‘lsa, lift yo‘lovchilarining bino qavatlariga chiqish imkoniyatlari sonini aniqlang.
155 Masalaning shartiga binoan, liftdagi sakkiz kishidan faqat bir kishi to‘qqizinchi qavatga chiqishi shart bo‘lgani uchun, qolgan yetti kishining ikkinchi qavatdan sakkizinchi qavatgacha chiqishining ko‘p imkoniyatlari bor. Bu imkoniyatlar soni liftning birinchi va to‘qqizinchi qavatlar orasidagi to‘xtashlar sonidan bog‘liq bo‘lib, yettining barcha bo‘laklanishlari yordamida ifodalanishi mumkin. Masalan, lift binoning ikkinchi qavatidan sakkizinchi qavatigacha faqat bir marta to‘xtab, liftdagi yetti kishi tushib qolgan bo‘lsa, u holda bu hodisa 7 7
ko‘rinishdagi bo‘laklash vositasida ifodalanadi; agar to‘qqizinchi qavatgacha lift ikki marta to‘xtab, oldin uch kishi, keyin to‘rt kishi tushib qolgan bo‘lsa, bu holatga 4 3 7 ko‘rinishdagi bo‘laklash mos keladi va hokazo. 2- teoremadan foydalanib, yettining barcha bo‘laklanishlari soni 64 2
6 1 7 ekanligini topamiz. Demak, agar to‘qqizinchi qavatga faqat bir kishi chiqishi shart bo‘lsa, u holda lift yo‘lovchilarining bino qavatlariga chiqish imkoniyatlari soni 64ga tengdir. Agar hal qilingan masalada to‘qqizinchi qavatga faqat bir kishining chiqishi sharti bo‘lmasa edi, u holda sakkizning barcha bo‘laklanishlari sonini topishga to‘g‘ri kelar edi. ■ Endi natural sonlarni qo‘shiluvchilar tartibi e’tiborga olinmagan vaziyatda bo‘laklash masalasi bilan shug‘ullanamiz. Odatda, natural
sonning ixtiyoriy k ta (
k – natural son, n k ) k a a a ,...,
, 2
qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishini qandaydir shartlarga, masalan, k a a a ...
2 1
yoki k a a a ...
2 1
Qo‘shiluvchilar tartibi e’tiborga olinmagan holda natural n sonning k ta
qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlari sonini ) , ( k n R
bilan, uning barcha
bo‘laklanishlari sonini esa ) (n R bilan belgilaymiz. Bundan keyin, bo‘laklash deganda qo‘shiluvchilar tartibi e’tiborga olinmagan holdagi bo‘laklashni nazarda tutamiz. Tabiiyki, quyidagi tenglik o‘rinlidir: n k k n R n R 1 ) , ( ) ( .
156 Osonlik bilan ko‘rish mumkinki, 1 )
(
, 2
2 ( R ,
3 ) 3 (
, 5
4 ( R ,
7 ) 5 (
, 11
6 ( R ,
15 ) 7 (
.
ko‘rinib turibdiki, 8 uchun, hammasi bo‘lib, 22 bo‘laklash imkoniyati bor: 22 1
2 3 5 5 4 1 ) , 8 ( ) 8 ( 8 1 k k R R . ■
Albatta, yuqorida keltirilgan formula yordamida ixtiyory natural
uchun uning barcha bo‘laklanishlari sonini aniqlash mumkin. Lekin n yetarlicha katta qiymatga ega bo‘lganda bu formuladan foydalanish juda ko‘p hisoblashlar bajarishni taqozo qiladi. Ushbu bobning navbatdagi 7- paragrafida ) (n R ning
qiymatini hisoblash uchun boshqacha yo‘l borligi ko‘rsatilgan.
diagrammasi. Natural n son
k ta
k a a a ,...,
, 2
natural qo‘shiluvchilarnung yig‘indisi qilib bo‘laklangan bo‘lsin. 2- t a ’ r i f . k ta qatordan tashkil topgan va (yuqoridan pastga qarab hisoblaganda) i - qatorida i a ta nuqtaga ega bo‘lgan diagramma n sonni k ta k a a a ,...,
, 2
natural qo‘shiluvchilarnung yig‘indisi qilib bo‘laklashga mos Ferrers diagrammasi deb ataladi.
39 Ferrers (Norman Makleod, 1829 – taxminan 1894 yildan so‘ng vafot etgan) – ingliyz matematigi. 1- jadval Qo‘shi-
luvchilar soni
Bo‘laklanishlar Bo‘laklanis hlar soni 1 8=8
1 ) 1 , 8 ( R
2 8=7+1=6+2=5+3=4+4 4 ) 2 , 8 (
3
8=6+1+1=5+2+1=4+3+1= =4+2+2=3+3+2 5 )
, 8 ( R
4 8=5+1+1+1=4+2+1+1=3+3+1+1= =3+2+2+1=2+2+2+2 5 )
, 8 ( R
5 8=4+1+1+1+1=3+2+1+1+1= =2+2+2+1+1 3 )
, 8 ( R
6 8=3+1+1+1+1+1=2+2+1+1+1+1 2 ) 6 , 8 (
7
1 ) 7 , 8 ( R
8 8=1+1+1+1+1+1+1+1 1 ) 8 , 8 (
157
2- shakl 2- расм Ferrers diagrammasi tushunchasiga asoslangan diagrammali usul deb yuritiluvchi usul sonlarni qo‘shiluvchilar yig‘indisi qilib bo‘laklash masalalarini tahlil qilishda keng qo‘llaniladi. Bo‘laklashda qo‘shiluvchilar tartibi e’tiborga olinmaganligi sababli Ferrers diagrammasini tuzishda, odatda, uning qatorlaridagi nuqtalar soni yuqoridan pastga qarab o‘smaydigan, ya’ni
...
2 1
ya’ni k a a a ...
2 1
qatorlardagi nuqtalar diagrammaning vertikal ustunlarini tashkil etadigan qilib tuziladi. 3- t a ’ r i f . Shunday tartibda tuzilgan diagramma normal Ferrers diagrammasi deb ataladi. 4- m i s o l . 14=5+3+2+2+1+1 bo‘laklashga 1- shaklda tasvirlangan Ferrers diagrammasi mos keladi. Bu diagramma normal Ferrers diagrammasidir. ■ Ixtiyoriy bo‘laklashga mos keluvchi normal Ferrers diagrammasining qatorlarini ustun, ustunlarini esa qator qilib o‘zgartirilsa (ya’ni diagramma trasponirlansa), tabiiyki, yana normal Ferrers diagrammasi hosil bo‘ladi. 4- t a ’ r i f . Bu hosil bo‘lgan diagrammaga dastlabki diagrammaning transpozitsiyasi (yoki ikkilanma diagrammasi) deb ataladi. Normal Ferrers diagrammasining transpozitsiyasi natijasida hosil bo‘lgan ikkilanma diagramma transponirlansa dastlabki diagramma hosil bo‘lisi ravshandir. Demak, istalgan son uchun tuzilgan barcha diagrammalarni o‘zaro ikkilanma bo‘lgan diagrammalar juftlariga ajratish mumkin. Shuni e’tiborga olish kerakki, ba’zi diagrammalar o‘z-o‘ziga ikkilanma bo‘ladi, shuning uchun ular ikkita bir xil diagrammalar juftini tashkil etadi deb hisoblash mumkin. Ikkilanma diagrammalarni qo‘shma diagrammalar deb, ularga mos keluvchi bo‘laklashlarni esa qo‘shma bo‘laklashlar deb ham ataydilar. 1- shakl
158 5- m i s o l . 4- misolda qaralgan 14=5+3+2+2+1+1 bo‘laklashga mos Ferrers diagrammasiga qo‘shma diagrammani 2- shakldagidek tasvirlash mumkin. Mos qo‘shma bo‘laklash esa: 14=6+4+2+1+1. ■
bo‘laklashlarning ba’zi xossalarini ifodalaydi. 3- t e o r e m a . Ixtiyoriy n natural sonning har xil natural qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlari soni shu sonning toq qo‘shiluvchlarga bo‘laklanishlari soniga teng. I s b o t i . n
natural sonning p b b b ,...,
, 2
toq
qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlaridan ixtiyoriy birini qaraymiz:
... ... ...
... 2
2 2 2 1 1 1 , bu yerda har bir i b (
p i , 1 ) qo‘shiluvchi bo‘laklanishda i r (
n r i 1 ) marta qatnashadi.
sonning ikkilik sanoq sistemasidagi is i i q q q i r 2 ... 2 2 2 1
tasvirlanishini yozamiz, bunda 0 ... 2 1 is i i q q q qandaydir ( s ta) butun sonlar. Qaralayotgan
sonning yuqoridagi bo‘laklanishida i r ta
i b qo‘shiluvchilarni bir-biridan farqli
2 ,..., 2 , 2 2 1 qo‘shiluvchilarga almashtiramiz. Tabiiyki, bunday almashtirish i r ta
i b
qo‘shiluvchilar yig‘indisining qiymatini o‘zgartirmaydi. Shu jarayonni barcha p i ,...,
2 ,
qiymatlar uchun takrorlab va qo‘shiluvchilarning mos qiymatlarini yozib,
sonning har xil qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlaridan birini hosil qilamiz, chunki
,
j b sonlarning toqligi tufayli j l q j q i b b 2 2 bo‘ladi. Shunday qilib,
sonning toq qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlaridan har biriga shu sonning har xil qo‘shiluvchilarga bo‘laklanishlaridan biri mos kelishi isbotlandi. Bu tasdiqning teskarisini ham isbotlash mumkin. ■ 6- m i s o l . 3- misolda 8ning barcha bo‘laklashlari keltirilgan va bu bo‘laklashlar soni 22ga tengligi ko‘rsatilgan edi. 22ta bo‘laklashlardan oltitasi har xil qo‘shiluvchilardan tuzilgan. Xuddi shuncha toq qo‘shiluvchili bo‘laklashlar mavjud. 3- teoremaning isbotidagidek mulohaza yuritib 8ning har xil
159 qo‘shiluvchili va toq qo‘shiluvchili barcha bo‘laklanishlari orasidagi bir qiymatli moslikni ko‘rsatish mumkin. Haqiqatdan ham, 1 7
1 2 7 1 1 1 7 1 7 8 0 0 , 3 5 2 3 2 5 1 3 1 5 3 5 8 0 0 , , 1 2 5 2 1 2 1 2 5 ) 2 2 ( 1 2 5 3 1 1 5 1 1 1 5 8 0 1 0 0 1 0 2 6 2 1 2 3 2 1 2 3 1 1 3 3 8 1 1 , , 1 4 3 2 1 2 1 2 3 ) 2 2 ( 1 2 3 5 1 1 3 1 1 1 1 1 3 8 0 2 0 0 2 0
8 2 1 8 1 1 1 1 1 1 1 1 1 8 3 . ■
Diagrammali usul yordamida bo‘laklashlarning turli xossalarini osonlik bilan isbotlash mumkin. Quyida shunday xossalardan ikkitasini ifodalovchi 4- va 5- teoremalarni keltiramiz.
Download 462.24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling