Ii bob kombinatorika elementlari
Download 462.24 Kb.
|
Ii bob kombinatorika elementlari-fayllar.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3- m i s o l .
- 3- x o s s a .
- 4- m i s o l .
- 2.7.3. Hosil qiluvchi funksiyalarning kombinatorikaga tatbiqi.
- 5- m i s o l .
- 1- t e o r e m a .
- I s b o t i .
2- x o s s a . Agar ,...
,..., ,
2 1 0 n a a a a ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ) (x f a va ,...
,...,
, , 2 1 0
b b b b ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ) (x f b bo‘lsa, u
166 holda elementlari
i i n i n b a d 0
( ,...
2 ,
, 0 n )
,...
,...,
, , 2 1 0
d d d d ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ) (
( ) ( x f x f x f b a bo‘ladi. Haqiqatdan ham, ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ta’rifiga ko‘ra, n k k k n k k k a x a x a x f 0 0 lim ) ( ,
n k k k n k k k b x b x b x f 0 0 lim ) ( bo‘lgani uchun quyidagi tengliklar ketma-ketligi o‘rinlidir:
n k k k n k k k n n k k k n n k k k n b a x b x a x b x a x f x f 0 0 0 0 lim lim lim
) (
(
) ( lim
lim 0
0 0
f x d x d x b a k k k n k k k n n k k k i i k i n
. ■ Ayrim ketma-ketliklarning hosil qiluvchi funksiyalarini avvaldan ma’lum bo‘lgan hosil qiluvchi funksiyalarga mos darajali qatorni hadlab differensiallash amali yordamida topish mumkin. 3- m i s o l . Ushbu ,...
3 ,
, 1 , 0 ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi 2 )
( ) ( x x x f bo‘ladi. Haqiqatdan ham, qaralayotgan ketma-ketlikka
0 k k kx ko‘rinishdagi darajali qator mos keladi. Darajali qatorni hadlab differensiallash amalini 0
k x qatorga qo‘llab va 1 x bo‘lgan hol uchun o‘rinli x x k k 1 1 0 tenglikni hisobga olib, quyidagi tengliklar ketma-ketligini yozamiz:
0 0 1 0 k k k k k k x dx d x kx x kx
2 0 ) 1 ( 1 1 x x x dx d x x dx d x k k . ■ Umuman olganda, hosil qiluvchi funksiyalarni tuzishda darajali qatorni hadlab differensiallash amalidan foydalanish quyidagi xossaga tayanadi.
167 3- x o s s a . Agar ,...
,..., ,
2 1 0 n a a a a ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ) (x f a bo‘lsa, u holda elementlari 1 )
( n n a n b (
,... 2 , 1 , 0 n ) sonlardan iborat ,... ,...,
, , 2 1 0
b b b b ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi dx x df x f a b ) ( ) ( bo‘ladi. Haqiqatdan ham, hosil qiluvchi funksiyaning ta’rifidan va darajali qatorni hadlab differensiallash haqidagi xossaga ko‘ra 0 1 0 ) 1 ( ) (
k k k k k b x a k x b x f
1 0 1 1
s s k k k x a dx d x a dx d
tengliklar o‘rinlidir. 0 a o‘zgarmasning hosilasi nolga teng ekanligini e’tiborga olib
dx x df x a dx d x a dx d dx da x a dx d x f a k k k s s s s s s b ) ( ) ( 0 1 0 1
munosabatni hosil qilamiz. ■ 4- m i s o l . ,...
4 ,
, 2 , 1 ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasini topish talab etilsin. Hosil qiluvchi funksiya ta’rifiga ko‘ra izlanayotgan funksiya
0 ) 1 (
k x k
darajali qatorning yig‘indisidan iboratdir. 1- xossaga ko‘ra qaralayotgan ketma- ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ,...
1 ,...,
1 , 1 va ,...
3 ,
, 1 , 0 ketma-ketliklarning hosil qiluvchi funksiyalari yig‘indisidan iboratdir. 1- va 3- misollar natijalaridan foydalanib, quyidagilarga ega bo‘lamiz:
0 0 0 ) 1 ( k k k k k k kx x x k 2 2 2 ) 1 ( 1 ) 1 ( 1 ) 1 ( 1 1
x x x x x x . Demak, ,...
4 ,
, 2 , 1 ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyalasi 2 )
( 1 ) ( x x f bo‘ladi. 2.7.3. Hosil qiluvchi funksiyalarning kombinatorikaga tatbiqi. Hosil qiluvchi funksiyaning ta’rifi va xossalaridan ko‘rinadiki, ketma-ketliklar bilan bog‘liq bo‘lgan xilma-xil masalalarni o‘rganish va ularni hal qilishda bu funksiyalardan foydalanish mumkin. Bu o‘rinda, ayniqsa, kombinatorik amallar bilan bog‘liq ketma-ketliklarning hosil qiluvchi funksiyalari alohida qiziqish
168 o‘yg‘otishini ta’kidlaymiz. Hosil qiluvchi funksiyalarning kombinatorikaga tatbiqini ko‘rsatish maqsadida, avvalo, quiydagi misolni qaraymiz.
son uchun hadlari
,
, 0 , 0
,
formula asosida aniqlangan ,... ,...,
, , 2 1 0
a a a a sonlar ketma- ketligi berilgan bo‘lsin, bu yerda )!
( ! ! n s n s C n s – binomial koeffitsientlar. Bu sonlar ketma-ketligining hosil qiluvchi funksiyasini topish talab etilsin. Nyuton binomi formulasiga ko‘ra
) 1 ( 0 0
munosabat o‘rinli bo‘ladi. Demak, berilgan butun 0
son uchun ,...
0 ,...,
0 , 0 , ,...,
, ,
1 0
s s s s C C C C ko‘rinishdagi sonlar ketma-ketligining hosil qiluvchi funksiyasi
) 1 ( ) ( ko‘rinishga egadir. ■ Yuqorida, aniqrog‘i, ushbu
bobning 3-
paragrafida binomial koeffitsientlarning xossalari ko‘rilgan edi. Quyidagi teorema ularning xossalaridan yana birini ifodalaydi. 1- t e o r e m a . Ixtiyoriy natural m , n va n m k sonlar uchun quyidagi tenglik o‘rinlidir: k m n n k m k i i k m i n C C C ) , min( ) , 0 max(
. I s b o t i . Elementlari mos ravishda quyidagi tengliklar bilan aniqlangan ,...
, ,
1 0
a a va
,... ,
2 1 0 b b b ketma-ketliklarni qaraymiz:
,
, 0 , 0
,
.
, 0 , 0
,
i m i C b i m i
5- misolni hisobga olsak, bu ketma-ketliklarning hosil qiluvchi funksiyalari mos ravishda n a x x f ) 1 ( ) ( va m b x x f ) 1 ( ) ( ko‘rinishda bo‘ladi. Hosil qiluvchi funksiyalarning 2- xossasiga ko‘ra 0 ) ( ) ( s s s b a x d x f x f bo‘ladi, bunda
s i i s i s b a d 0
( ,...
2 ,
, 0 s ). Ushbu n m k shartni qanoatlantiruvchi ixtiyoriy k natural sonni
169 olamiz. Qaralayotgan ,...
, , 2 1 0 a a a va
,... ,
2 1 0 b b b ketma-ketliklarning aniqlanishiga ko‘ra
shart bajarilganda 0
a va
m i k shart bajarilganda esa 0 i k b
bo‘lgani uchun ) , min(
) ,
max( ) , min( ) , 0 max(
0
munosabat o‘rinlidir. Boshqa tomondan olib qaraganda, m n i i i m n m n m n b a x C x x x x f x f 0 ) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( ) ( ) ( . Agar
,
, 0 , 0
,
deb olsak, u holda yuqorida hosil qilingan
n i i i m n b a x C x f x f 0 ) ( ) ( tenglikni 0 ) ( ) ( i i i b a x x f x f ko‘rinishda yozish mumkin. Bu, o‘z navbatida, ) ( ) (
f x f b a funksiya ,... ,
2 1 0 ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ekanligini ko‘rsatadi. Hosil qiluvchi funksiyalarning 2- xossasiga ko‘ra ) ( ) (
f x f b a funksiya hadlari m n k bo‘lganda ) , min( ) , 0 max( n k m k i i k m i n k C C d tenglik bilan, m n k bo‘lganda esa nollardan iborat ketma-ketlikning hosil qiluvchi funksiyasi ekanligi yuqorida ko‘rsatilgan edi. Shunday qilib,
n k k n k m k s s k m s n m n k k k m n x C C x C 0 ) , min(
) ,
max( 0 . Bu tenglik x o‘zgaruvchining barcha qiymatlarida to‘g‘ri bo‘lganligidan, isbotlanishi kerak bo‘lgan tenglikni hosil qilamiz. ■ Fibonachchi qatoridagi birinchi haddan oldin 0 0
u sonni qo‘yib 40 ,
2 , , 1 , 0 1 2 1 0
u u u u u n n n ,
ketma-ketlikning (umumlashgan Fibonachchi sonlari ketma-ketligining) ) (x u hosil
qiluvchi funksiyani topamiz.
40 Fibonachchi qatorini chap tomonga ham istalgancha davom ettirish mumkin. Tabiiyki, bunday ish ko‘rilganda, har qadamda hosil bo‘lgan ketma-ketlik qandaydir bir umumlashgan Fibonachchi qatori bo‘laveradi.
170 Buning uchun, dastlab, quyidagi tengliklar ketma-ketligini yozamiz:
2 1 2 2 0 ) ( ) ( k k k k k k k k k k x u u x x u x x u x u
0 0 2 2 1 2 2 p p p s s s k k k k k k x u x x u x x x u x u x
) ( ) ( 2 x xu x u x x .
Endi hosil bo‘lgan ) ( ) ( ) ( 2
xu x u x x x u tenglikni ) (x u funksiyaga nisbatan tenglama deb qarab, 2 , , 1 , 0 1 2 1 0 n u u u u u n n n ,
ketma-ketlikning 2 1 ) (
x x x u hosil qiluvchi funksiyaga ega bo‘lamiz. II bobning 5- paragrafida isbotlangan (Fibonachchi sonlarini hisoblashga mo‘ljallangan) Bine formulasini ,... 2
1 , 0 n hol uchun umumlashgan Fibonachchi sonlari ketma-ketligining hosil qiluvchi funksiyasidan foydalanib yana bir marta isbotlaymiz. Download 462.24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling