Ii bob. Koreys tili oʻrganuvchilari uchun koreys tili ogʻzaki va yozma nutqni 30

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT JAHON TILLARI UNIVERSITETI
SHARQ FILOLOGIYASI FAKULTETI
KOREYS TILI NAZARIYASI VA AMALIYOTI KAFEDRASI
“Koreys tili” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “ Koreys tili oʻrganuvchilari uchun Koreys tili ogʻzaki va yozma nutqni
rivojlantirish masalalari”
Bajaruvchi: Arabova Robiyaxon Xoshimjon qizi
Ilmiy rahbar: Rapikov D.
Toshkent-2023

1.1. Til oʻrganishda barcha nutq turlarining ahamiyati 10
1.2. Koreys ogʻzaki va yozma nutqining boshqa tillardan farqli va oʻxshash 22
jihatlari.......................15 22
II bob. Koreys tili oʻrganuvchilari uchun koreys tili ogʻzaki va yozma nutqni 30
2.1. Ogʻzaki nutqni rivojlantirish usullari va samarali yoʻllari....................19 30
Siz bilan koreys tilida gaplasha oladigan til hamkorlari bo’lishi juda muhim. 30
2.2. Koreys tilida yozma nutqning ahamiyati va rivojlantirish 39
Xulosa 50

KIRISH……………………………………………………………………..
I BOB. NUTQ VA UNING TURLARI, ULARNING FARQLARI VA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI……………………34
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Koreys tili (Janubiy koreyscha: hangugeo; Shimoliy koreyscha: jeondae, chosŏnmal) — 80 millionga yaqin aholining ona tili, asosan koreys millatiga mansub. Bu Shimoliy Koreya va Janubiy Koreyaning rasmiy va milliy tilidir. Koreya (geografik jihatdan Koreya), ammo so’nggi 75 yillik siyosiy bo’linish davomida ikki Koreyada sezilarli lug’at farqlari paydo bo’ldi. Koreyadan tashqari bu til Xitoyning ayrim qismlarida, xususan Jilin provinsiyasida, xususan Yanbian prefekturasida va Changbay okrugida ozchilik tili sifatida tan olingan. Shuningdek, bu tilda Saxalinning ayrim qismlarida, Yaponiyadan shimolda joylashgan Rossiya orolida va Oʻrta Osiyoning baʼzilarida Koryo-saram tilida soʻzlashadi. Bu tilning bir necha yo’qolib ketgan qarindoshlari bor, ular Jeju orolidagi Jeju tili (Jejuan) va koreys tili bilan bir qatorda ixcham koreys tillari oilasini tashkil qiladi. Shunday bo’lsa-da, Jejuan va Koreys bir-biriga tushunarli emas. Zamonaviy koreys tili koreys yozuvida yozilgan (hangang; Janubiy Koreyada Hangul, jeongang; Shimoliy Koreyada Chosŏn’gŭl), bu tizim XV asrda shu maqsadda ishlab chiqilgan, garchi u 20-asrgacha asosiy yozuvga aylanmagan. . Skriptda 24 ta asosiy harf (jamo) va asosiy harflardan tuzilgan 27 ta murakkab harf ishlatiladi. Tarixiy matnlarda birinchi marta qayd etilganda, koreys tili faqat so’zlashuv tili bo’lgan; barcha yozma yozuvlar klassik xitoy tilida olib borilgan, hatto gapirganda ham, bu faqat koreys tilida gapiradigan kishiga tushunarli emas. Keyinchalik, koreys tiliga moslashtirilgan xitoycha belgilar, Hanja (kānja) Koreya tarixining ko’p qismi uchun til yozish uchun ishlatilgan va hanuzgacha Janubiy Koreyada cheklangan darajada, eng ko’p gumanitar fanlar va tarixiy matnlarni o’rganishda qo’llaniladi.
21-asr boshidan beri koreys madaniyatining jihatlari globallashuv va madaniy eksport orqali boshqa mamlakatlarga tarqaldi. Shunday qilib, koreys tilini o’zlashtirishga (chet tili sifatida) qiziqish, shuningdek, Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan beri Janubiy Koreya-AQSh va Xitoy-Shimoliy Koreya o’rtasidagi uzoq muddatli ittifoqlar, harbiy ishtirok va diplomatiya tufayli yuzaga keladi. Urush. Xitoy va arab kabi boshqa tillar bilan bir qatorda, koreys tili Amerika Qo’shma Shtatlari Mudofaa vazirligi tomonidan ingliz tilida so’zlashuvchilar uchun eng yuqori qiyinchilik darajasida joylashgan. Zamonaviy koreys tili o’rta koreys tilidan kelib chiqqan bo’lib, u o’z navbatida eski koreys tilidan kelib chiqqan bo’lib, u odatda o’zining lingvistik vatani bo’lgan protokoreys tilidan kelib chiqqan.[4][5] Whitman (2012) Shimoliy Koreyada mavjud bo’lgan protokoreyalar miloddan avvalgi 300-yillarda Koreya yarim orolining janubiy qismiga tarqalib, yapon mumun kultivatorlarining avlodlari bilan birga yashagan (yoki ularni o’zlashtirgan) deb taxmin qiladi. Ikkala til ham bir-biriga ta’sir ko’rsatdi va keyinchalik asoschi ta’siri ikkala til oilasining ichki xilma-xilligini kamaytirdi. Koreya urushidan beri, 70 yillik ajralish davomida, Shimoliy va Janub o’rtasidagi farqlar standart koreys tilida, jumladan, talaffuz va tanlangan lug’atdagi o’zgarishlarni keltirib chiqardi, ammo bu kichik farqlarni koreys lahjalarining har qandayida topish mumkin, ular hali ham asosan o’zaro tushunarli. Miloddan avvalgi 1-asrda buddizm bilan birga xitoycha belgilar Koreyaga kelgan (qo’shimcha ma’lumot uchun Xitoy-Ksenik talaffuzlariga qarang). Ular koreys tiliga moslashtirilgan va Xanja nomi bilan tanilgan va keyinchalik Idu, Gugyeol va Hyangchal kabi turli fonetik skriptlar bilan bir qatorda ming yildan ortiq vaqt davomida koreys tilini yozish uchun asosiy skript bo’lib qolgan. Hanjada asosan imtiyozli elita oʻqish va yozishni oʻrgangan. Biroq, aholining aksariyati savodsiz edi.
15-asrda Buyuk qirol Sejong shaxsan oʻzi bugungi kunda Hangul deb nomlanuvchi alifbo tipidagi yozuv tizimini ishlab chiqdi.[7][8] U Hanja koreyscha yozish uchun etarli emasligini his qildi va bu uning juda cheklangan ishlatilishiga olib keldi; Hangul Hanjani o’qishga yordam berish yoki Hanjani butunlay almashtirish uchun yaratilgan. Hunminjeongeum hujjatiga kiritilgan, u eonmun (so’zlashuv yozuvi) deb nomlangan va Koreyada savodxonlikni oshirish uchun tezda butun mamlakat bo’ylab tarqaldi. Hangul barcha koreys sinflari tomonidan keng qo’llanilgan, lekin ko’pincha amkeul (“ayollar uchun skript”) deb hisoblangan va imtiyozli elitalar tomonidan e’tiborga olinmagan va Hanja jinseo (“haqiqiy matn”) deb hisoblangan. Binobarin, Joseon davrida rasmiy hujjatlar har doim Xanjada yozilgan. Hanja tilini kam odam tushuna olganligi sababli, koreys qirollari ba’zan 16-asrda barcha koreys tabaqalari, jumladan, o’qimagan dehqonlar va qullar uchun to’liq xangul tilida yozilgan ommaviy bildirishnomalarni chiqargan. 17-asrga kelib, Yangbanning elita sinfi qullar bilan hangulcha harflarni almashgan, bu Joseon davridagi Hangulning savodxonlik darajasi yuqori bo’lganidan dalolat beradi.[9] Bugungi kunda Hanja o’zining noqulayligi tufayli kundalik hayotda asosan qo’llanilmaydi, ammo u tarix va lingvistik tadqiqotlar uchun hali ham muhimdir. Janubiy Koreya ham, Shimoliy Koreya ham Xanja tilini o’rganishga qarshi emas, lekin ular Shimoliy Koreyada rasmiy ravishda qo’llanilmaydi va Janubiy Koreyada ulardan foydalanish asosan gazetalar, ilmiy maqolalar va tushunmovchilik kabi muayyan holatlar uchun himoyalangan. Shimoliy Koreyada Chosŏn’gŭl va Janubiy Koreyada Hangul nomi bilan mashhur bo’lgan zamonaviy koreys alifbosi yaratilishidan oldin, Koreyadagi odamlar (o’sha paytda Joseon nomi bilan tanilgan) asosan Hangul tilidan yuzlab yillar oldin bo’lgan mahalliy fonetik yozuv tizimlari bilan bir qatorda klassik xitoy tilidan foydalangan holda yozishgan. Yillar, jumladan idu, hyangchal, gugyeol va gakpil.[38][39][40][41] Pastki sinflarda kam sonli odamlar ta’lim olish imkoniga ega edilar va koreys va xitoy tillari o’rtasidagi tub tafovut va o’rgatish kerak bo’lgan belgilar sonining ko’pligi tufayli ular xitoy belgilarida yozishni o’rganish juda qiyin edi. . Bu muammoni hal qilish uchun qirol Sejong (r. 1418–1450) oddiy odamlar orasida savodxonlikni oshirish uchun
Hangul deb nomlanuvchi noyob alifboni yaratdi.[42]
Koreys alifbosi yangban aristokratiyasi tomonidan qoralangan va uni o’rganish juda oson deb hisoblagan[43][44], ammo u oddiy sinf orasida keng qo’llanilib[45] va mashhur romanlarni chop etishda keng qo’llanilgan. Umumiy tabaqaga manzur bo’lgan.[46] 19-asrda koreys millatchiligining kuchayishi, gabo islohotchilarining tashabbusi va maktablarda hangul tilini targʻib etishi bilan[47] 1894-yilda Hangul Hanja tilini Koreyaning milliy yozuvi sifatida almashtirdi.[48] Hanja hali ham Janubiy Koreyada ma’lum darajada qo’llaniladi, bu erda ular ba’zan hangul tili bilan birlashtiriladi, lekin bu usul asta-sekin kamayib bormoqda, garchi o’quvchilar maktabda xanja tilini o’rgansalar ham. Koreys alifbosidagi harflar ko’pchilik alifbolar kabi chiziqli tarzda yozilmaydi, aksincha, bo’g’inlarni ifodalovchi bloklarga joylashtirilgan. Demak, bibimbap (koreyscha guruchli taom) so‘zi lotin alifbosida ketma-ket sakkiz belgi sifatida yozilgan bo‘lsa, koreys tilida lababa, ketma-ket uchta “bo‘g‘in bloki” sifatida yoziladi. Mukbang (ma’bang “eating shou”) romanizatsiyadan keyin ettita belgidan iborat, lekin oldin faqat ikkita “bo’g’in bloklari”.
Zamonaviy koreys tili so’zlar orasidagi bo’shliqlar bilan yoziladi, bu xususiyat xitoy yoki yapon tillarida topilmaydi (yapon tili faqat bolalar kitoblarida bo’lgani kabi hiragana tilida yozilgan hollar bundan mustasno). Koreyscha tinish belgilari uchun ishlatiladigan belgilar deyarli G’arbiy belgilar bilan bir xil. An’anaga ko’ra, koreys tili an’anaviy xitoycha kabi yuqoridan pastgacha, o’ngdan chapga ustunlar shaklida yozilgan. Biroq, bo’g’in bloklari endi odatda ingliz tilidagi kabi chapdan o’ngga, yuqoridan pastga qarab qatorlarda yoziladi. O’zbekiston taraqqiyotining muhim shartlaridan biri xalqning boy intellektual me’rosi va umumbashariy qadriyatlar asosida zamonaviy madaniyat va san’at, fan, texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirishdan iboratdir. Bu borada chet tillarini o’rganish ustuvor vazifa hisoblanadi. Til – bu u yoki bu xalqni aniq tasvirlab beruvchi, xalqning ijtimoiy rivojlanish xosilasi hisoblanadi. Rivojlangan zamonda bir-biri bilan aloqa qilish uchun insonlar o’zga davlatlarning tilini o’rganishni boshlaganlaridan buyon, hayotga bo’lgan qarashlar ham o’zgara boshlandi. Endi odamlarning oldida yangi o’rganilgan tilning o’z ona tillari bilan o’xshash va farqli tomonlarini topish masalasi paydo bo’ldi. Bunga misol qilib, dunyoda keng tarqalgan va ko’pchilikga qiziq bo’lgan koreys tilini keltirish mumkin. XXI asr texnologiyalar asrida barcha insonlar kerakli bo’lgan narsani tezda topishga, tezda qo’lga kiritishga o’rganib qolganliklari uchun yangi til o’rganishni ham tezda amalga oshishini
xohlashmoqda. Buning natijasi o’laroq tillarni bir-biriga solishtirib o’rganish keng avj oldi. Hozirgi kunda ham O’zbekiston va Xitoy aloqalari kundan-kunga rivojlanib, mustahkamlanib bormoqda. Shu jumladan, mamlakatlarimiz o‘rtasida ma’daniyat, fan, ta’lim, turizm sohalaridagi hamkorlik ham izchil rivojlanmoqda. Shu asnoda, davlat rahbarimiz biz yoshlarni zamonaviy ta’lim olishimiz, XXI asr talablariga to’laqonli javob beradigan kadrlarni yetishtirib chiqarish uchun barcha shart-sharoitlarni yaratib bermoqda. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risidagi” PF-4947-sonli farmoniga muvofiq ravishda ta’lim va fan sohasini yanada rivojlantirishga qaratilgan quyidagi jihatlar alohida ta’kidlangan:
“Uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish yo‘lini davom ettirish, sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy ehtiyojlarga muvofiq, yuqori malakali kadrlar tayyorlash”
Shu bilan birga, davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoyevning 2020-yil 16-apreldagi qaroriga muvofiq, “ Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti negizida Toshkent Davlat Sharqshunoslik Universiteti tashkil etilishi” ham biz yoshlarga yanada ko’proq imkoniyatlar eshigini ochdi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Zamonaviy dunyoda globallashuv va madaniyatlarning integratsiyalashuvi sharoitida ma’lum bir madaniyat vakillari va o’z ona tilidan farq qiladigan chet tilida so’zlashuvchilar bilan zaruriy muloqot birinchi o’rinda turadi. Shuning uchun ham chet tilini o’rganish ma’lum vaqt oralig’ida yaxshi asoslangan va juda keng tarqalgan hodisadir.