Ii bob. Pul bozori

Pul massasining shakllanishi.
Makkonnel va Bryuning ta'kidlashicha, pul massasining asosiy tarkibiy qismlari - qog'oz pullar va chek depozitlari - qarzlar yoki to'lash va'dalari. Qog'oz pullar - bu muomaladagi markaziy banklarning qarz majburiyatlari. Chek depozitlari tijorat banklari yoki jamg‘arma muassasalarining veksellaridir.
Pul massasi pul emissiyasi bilan chambarchas bog'liq. Pul emissiyasi keng ma'noda ikki darajada amalga oshiriladi: 1 - markaziy banklar, 2 - tijorat banklari va ularga tenglashtirilgan moliya-kredit muassasalari.
Aksariyat mamlakatlarda markaziy banklar banknotlarni chiqarishda mutlaq huquqqa ega. Qog'oz pullar davlat belgisidagi fabrikalarda, tangalar zarbxonalarda zarb qilinadi.
Iqtisodiy adabiyotlarda markaziy bank notalari "yuqori samarali pullar" deb ataladi. Banknotlarning muomalaga chiqarilishi kredit xarakteriga ega. Markaziy bankning moliyaviy hisobotida ma'lum miqdordagi banknot belgilarining muomalaga kiritilishi tegishli kredit pozitsiyasiga - hukumatga, tijorat bankiga yoki chet eldagi aktivlarga mos kelishi kerak. Markaziy bank o‘z ixtiyorida bo‘lgan iqtisodiy vositalardan foydalangan holda ushbu qarz majburiyatlarining shakllanishiga ta’sir ko‘rsatishi va shu orqali banknotlar muomalasini tartibga solishga qodir.
Davlat darajasida shakllangan pul massasi faqat banknotlar muomalasi bilan cheklanmaydi. Ko'pgina mamlakatlarda davlat xazinalarining to'lov vositalari saqlanib qolgan: tangalar va ma'lum miqdordagi qog'oz valyutalar.
Ma'muriy iqtisodiyotga ega mamlakatlarda xazina emissiyasi bevosita moliyalashtirish bilan bog'liq edi byudjet taqchilligi... Bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda byudjet taqchilligiga xizmat ko'rsatishning yana bir tizimi amal qiladi, bu davlat qarz majburiyatlarini ochiq moliya bozoriga joylashtirishga asoslangan. Davlat qarzini ochiq bozorga joylashtirish emissiya jarayonlariga, demak, pul massasiga ta'sir qiladi. To'g'ridan-to'g'ri emissiya effekti faqat davlat qimmatli qog'ozlari bank depozitariy institutlarida, shu jumladan markaziy bankda joylashtirilganida yuzaga keladi. Markaziy bank davlat obligatsiyalarini sotib olib, keyingi depozit va chek emissiyasi uchun asos yaratadi, bu esa muomaladagi pul massasining oshishiga olib keladi.
Pul yaratilish mexanizmini nafaqat ularning muomala vositasi vazifasida, balki jamg‘arish funktsiyasida, nafaqat naqd pul, balki naqd pulsiz to‘lovlar ham ko‘rib chiqilsa, markaziy bank bilan bir qatorda tijorat banklari ham shunday bo‘ladi. emissiya jarayonining bevosita predmeti. Ular o'z mijozlariga kredit kreditlari berish orqali bank pullarini yaratadilar. Banklar kredit bersa, pul massasi oshadi, bankka kredit qaytarilsa, u kamayadi.