Iii bob. Artterapiya va shaxs kreativligini rivojlantirish

3.3-
§
. Art terapiya mashg‘ulotlarini samaradorligini tahlil qilish. 
Art-terapiyaning asosiy maqsadi bu san’at orqali mijozning o‘zini namoyon 
qilishi va o‘zini o‘zi anglashi, shuningdek, dunyo haqiqatini hisobga olgan holda 
konstruktiv harakatlar qilish qobiliyatini rivojlantirish. Bu art-terapiyaning eng 
muhim qoidasini - ijodiy vizual faoliyatning barcha mahsulotlarini ularning 
mazmuni, shakli va sifatidan qat’i nazar, tasdiqlash va qabul qilishni anglatadi. 
Art-terapiyani rasm va rasm shaklida qo‘llashda yosh cheklovlari mavjud. 
6 yoshdan boshlab bolalar uchun art-terapiya tavsiya etiladi, chunki 6 
yoshdan boshlab ramziy faoliyat hali shakllanmoqda va bolalar faqat material va 
tasvir usullarini o‘rganadilar. Ushbu yosh bosqichida vizual faoliyat o‘yin tajribasi 
doirasida qoladi va tuzatishning samarali shakliga aylanmaydi. Voyaga 
etmaganlik, bu yoshda o‘zini namoyon qilishning ko‘payishi va vizual faoliyat 
texnikasining mohiyati bilan bog‘liq bo‘lib, bu art-terapiyani qo‘llash uchun juda 
qulay muhitdir. 
Chet el psixologiyasida shaxsiy rivojlanishni to‘g‘rilashga qaratilgan art-
terapiya turli yosh guruhlari uchun keng qo‘llaniladi: 6 yoshdan bolalar, 
o‘spirinlar, kattalar va yigitlar uchun. So‘nggi paytlarda keksa va keksa odamlarda 
shaxsiy salbiy tendensiyalarni tuzatishda keng qo‘llaniladi. 
Ijodiy faoliyatning xususiyatiga va uning mahsuliga qarab, art-terapiyaning 
quyidagi turlarini ajratish mumkin: tasviriy san’at asosidagi rasm terapiyasi; 

---

75 
biblioterapiya, badiiy kompozisiya va badiiy asarlarni ijodiy o‘qish sifatida; 
musiqa terapiyasi; xoreoterapiya va boshqalar. 
So‘zning tor ma’nosida eng to‘liq ishlab chiqilgan art terapiya, ya’ni. tasviriy 
terapiya va davul terapiyasi. Tasviriy terapiya sifatida art-terapiyani ko‘rsatadigan 
ko‘rsatkichlar: hissiy rivojlanishdagi qiyinchiliklar, mavjud stress, ruhiy 
tushkunlik, hissiy ohangning pasayishi, qobiliyatsizlik, hissiy reaksiyalarning 
impulsivligi, mijozning hissiy yo‘qolishi, hissiy rad etish, yolg‘izlik hissi, 
shaxslararo munosabatlardagi mojarolar, oilaviy vaziyatdagi norozilik, rashk, ortib 
borayotgan tashvish, qo‘rquv, fobik reaksiyalar, salbiy "men-kontsepsiya", past, 
uyatsiz, buzilgan o‘ziga hurmat, o‘z-o‘zini qabul past darajasi. 
Har qanday ijodiy mahsulotni yaratish jarayoni faol idrok, samarali tasavvur, 
fantaziya va ramziylik kabi psixologik funksiyalarga asoslanadi. 
Art-terapiyaning maqsadlari 
1. Agressivlik va boshqa salbiy his-tuyg‘ularga ijtimoiy jihatdan maqbul 
chiqish (rasmlar, rasmlar, haykallar usida ishlash - bu “bugni” o‘chirish va 
zo‘riqishni oldini olishning xavfsiz usuli). 
2. Davolash jarayonini osonlashtirish. Ko‘pincha ongsiz ichki nizolar va 
tajribalarni og‘zaki tuzatish jarayonida ularni ifodalashdan ko‘ra vizual tasvirlar 
bilan ifodalash osonroq. Og‘zaki bo‘lmagan aloqa ong tsenzurasini osonlashtiradi. 
3. Tushuntirish va diagnosika xulosalari uchun material oling. Badiiy 
mahsulotlar nisbatan bardoshlidir va mijoz ularning mavjudligini rad eta olmaydi. 
Badiiy asarning mazmuni va uslubi uning asarlarini talqin qilishda yordam 
beradigan mijoz to‘g‘risida ma’lumot olish imkoniyatini beradi. 
4. Mijoz bosirishga odatlangan fikrlar va his-tuyg‘ular orqali ishlang. 
Ba’zida og‘zaki bo‘lmagan vositalar kuchli his-tuyg‘ular va e’tiqodlarni ifoda etish 
va aniqlashtirish uchun yagona vositadir. 
5. Psixolog va mijoz o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatish. Badiiy faoliyatda 
birgalikda ishtirok etish hissiyot va o‘zaro rozilik munosabatlarini yaratishga hissa 
qo‘shishi mumkin.

---

76 
6. Ichki nazorat tuyg‘usini rivojlantiring. Chizmalar, rasmlar yoki 
modellashtirish usida ishlash ranglar va shakllarni tartibga solishni o‘z ichiga oladi. 
7. Sezgi va hissiyotlarga e’tibor qarating. San’at darslari kinesetik va vizual 
hislar bilan tajriba o‘tkazish va ularni idrok qilish qobiliyatini rivojlantirish uchun 
keng imkoniyatlar yaratadi. 
8. Badiiy qobiliyatlarni rivojlantiring va o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiring. 
Art-terapiyaning qo‘shimcha mahsuloti - bu yashirin ise’dodlarni aniqlash va 
ularning rivojlanishi natijasida qoniqish hissi. 
Guruh ishida art terapiya elementlaridan foydalanish qo‘shimcha natijalar 
beradi, jumladan kreativ fikrlashni rivojlantiradi, xayolotni rag‘batlantiradi, 
nizolarni hal qilishga va guruh a’zolari o‘rtasida munosabatlarni o‘rnatishga 
yordam beradi. 
Buni tekshirish maqsadida Artterapiya mashg‘ulotlaridan so‘ng Koliforniyada 
ishlab chiqilgan kreativlik testi, hamda Torrens aylanachalari metodikasini qayta 
o‘tkazdik va quyidagi natijalarni oldik. 
3.3.1.jadval.