Iii bob. Artterapiya va shaxs kreativligini rivojlantirish

Torrens aylanachalari metodikasi ko‘rsatkichlari 
 
Sinaluvchilar 
Yoshi 15-16 yosh 
N=64  
Ko‘rsatkichlar
Artterapiya 
mashg‘ulotlariga 
qadar 
Artterapiya 
mashg‘ulotlaridan 
keyin 
Kreativligi yuqori 
14 
24 
Kreativligi o‘rta 
27 
32 
Kreativligi past 
23 
6 

---

77 
Xuddi shunday Koliforniya testi va Dj.Gilford testi metodikalarini ham 
qaytadan o‘tkazdik va kreativlikning sinaluvchilarda shakllanganligining guvohi 
bo‘ldik.
3.3.2.jadval. 
Dj.Gilford metodikasi ko‘rsatkichlari 
 
Sinaluvchilar 
Yoshi 15-16 yosh 
N=64  
Ko‘rsatkichlar
Artterapiya 
mashg‘ulotlariga 
qadar 
Artterapiya 
mashg‘ulotlaridan 
keyin 
Kreativligi yuqori 
16 
25 
Kreativligi o‘rta 
28 
34 
Kreativligi past 
12 
5 
3.3.3.jadval. 
Koliforniyada ishlab chiqilgan test ko‘rsatkichlari 
 
Sinaluvchilar 
Yoshi 15-16 yosh 
N=64  
Ko‘rsatkichlar
Artterapiya 
mashg‘ulotlariga 
qadar 
Artterapiya 
mashg‘ulotlaridan 
keyin 
Kreativligi yuqori 
16 
25 
Kreativligi o‘rta 
28 
34 
Kreativligi past 
12 
5 

---

78 
Yuqorida 3.3.2.jadvalda Dj.Gilford metodikasi bo‘yicha artterapiya 
mashg‘ulotlarining samarasi aks etgan bo‘lib, samaradorlik 0,5 % ga teng bo‘ldi. 
Xuddi shunday 3.3.3.jadval Koliforniyada ishlab chiqilgan test ko‘rsatkichlari xam 
ijobiy natija berganligining guvohi bo‘ldik. 
III bob yuzasidan xulosalar. 
Art-terapiya usullaridan foydalanish, birinchi navbatda, go‘zal terapiya, jiddiy 
hissiy buzilishlar, kommunikativ qobiliyatsizlik, shuningdek faoliyat uchun 
motivasiyaning past darajada rivojlanishi bilan ajralib turadi. Muloqotda 
qiyinchiliklar yuzaga kelganda: izolyasiya, tengdoshlarga nisbatan past qiziqish 
yoki uyatchanlik, arherapiya mijozlarni o‘z faoliyatining individual xususiyatini 
saqlab qolgan holda bir guruhga birlashtirish va aloqa jarayonini osonlashtirish, 
umumiy ijodiy jarayon va uning mahsuloti bilan vositachilik qilish imkonini 
beradi. 
Art-terapiya usullari - bu psixolog uchun mijozga individual yondashuv va 
guruhdagi ish shaklini uyg‘unlashtirishning eng yaxshi usuli. Qoida tariqasida, art-
terapiya usullari har qanday tuzatish dasturida mavjud bo‘lib, o‘yinning 
rivojlanayotgan imkoniyatlarini to‘ldiradi va boyitadi. 
Art-terapiya jarayonida mahsulotni yaratish motivlarning butun tizimi bilan 
belgilanadi, ularning asosiylari: sub’yektning his-tuyg‘ularini, tajribalarini tashqi 
ta’sirli shaklda ifodalash istagi; o‘zingizda nima bo‘layotganini tushunish zarurati; 
o‘z faoliyati mahsulotlaridan foydalangan holda boshqa odamlar bilan aloqa 
o‘rnatish zaruriyati; dunyoni maxsus shaklda ramziylashtirish, rasmlar, ertaklar, 
hikoyalar shaklida dunyoni qurish orqali kashf etish istagi. 
 
 
 
 
 
 

---

79 
XULOSA VA TAVSIYALAR 
Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, kreativ shaxslar murosasiz, ziddiyatli, yuqori 
emosionallikni namoyon etadilar. Ular ichki muammolarni mustaqil xal qiladilar. 
Odatiy fikrlovchi kishilar yuqori emosionallikni namoyon etmaydilar va 
ma’qullamaydilar. O‘zlarining kelajakdagi kasblari xaqidagi savollarga javob berar 
ekan, kreativ fikrlovchilar mexnatning ijodiy tabiati, yuqori yutuqlarga intilish va 
noan’anaviy faoliyat turlariga jalb qilish xaqida gapirishadi. Ular ijtimoiy 
taraqqiyotga xissa qo‘shishni, yangi narsalarni yaratishni, odamlar ongidan 
ustunlik va xokimiyatga ega bo‘lishni xoxlashadi. 
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib shunday xulosa qilish mumkinki, bugungi 
kunda shaxsni xar tomonlama kamol toptirish ongi va xulk-atvorini 
shakllantirishda ularning ijodiy tafakkurini rivojlantirishga aloxida axamiyat berish 
davr talabidir. Aytib o‘tilganidek barcha shaxslarda kreativlik sifatlari o‘z-o‘zidan 
rivojlanmaydi. Shunga ko‘ra kreativlik sifatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirishning 
bir qator yo‘llari mavjud. 
Birinchi yo‘l - kreativ fikrlash ko‘nikmasini shakllantirish. Bunda asosiy 
urg‘u kreativ fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish asosiy e’tibor markazida bo‘lib, 
kishilar fe’llar yordamida kreativ xarakterdagi harakatlarning mohiyatini 
ifodalashga yo‘naltiriladi. Xususan, shaxsda kreativ fikrlash ko‘nikmasini samarali 
shakllantirish maqsadida ularni fikrlashga undovchi savollar tarkibida zarur 
fe’llarning bo‘lishiga e’tibor qaratadilar. Bu holat misollar bilan tushuntirilsa, 
«Psixologiya va falsafa o‘rtasidagi bog‘liqlikni ta’riflab bering» mazmunidagi 
nazorat savoli ularda kreativlikni shakllantirmaydi. Zero, savol tarkibidagi 
«ta’riflab bering» tushunchasi o‘z mohiyatiga ko‘ra «mavjud bilimlaringizni 
birma-bir aytib o‘ting» deyish bilan teng. 
Nazorat savollarini berishda shaxsni fikrlashga undovchi so‘z (fe’l)lardan 
foydalanish ularning kreativ fikrlashlarini osonlashtiradi. Shu sababli shaxsda 
kreativ sifatlarni shakllantirishning birinchi yo‘liga ko‘ra psixologlar turli, antiqa, 
noan’anaviy hamda puxta javobni berishga majbur qiluvchi so‘z (fe’l)lardan 

---

80 
foyalanishlari maqsadga muvofiqdir. Masalan, «bog‘liqlikni toping», «yarating», 
«bashorat qiling», «fikrni mantiqan bayon eting», «tasavvur qiling» kabi so‘z 
(fe’l)lardan foydalanish amaliy jihatdan samarali sanaladi
5
. 
Birinchi yo‘lni qo‘llash - shaxsda kreativlik ko‘nikmasini shakllantirishda 
«Psixologik kreativlik xaritasi»dan foydalanish maqsadga muvofikdir. 
Ikkinchi yo‘l - amaliy kreativ fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish. Shaxsda 
kreativ fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishda ko‘rsatmali metod 
va usullardan foydalanish mumkin. Bu o‘rinda savollardan foydalanish faqat kiska 
muddatda yordam berishi mumkin, u shaxsda interfaollik va kirishimlilikni 
rivojlantirmaydi. 
Uchinchi yo‘l - kreativ faoliyat jarayonlarini tashkil etish. Mazkur yo‘lda 
shaxsni muammoni yechish va innovasion g‘oyalarni ilgari surish jarayonida 
kreativ, ijodiy fikrlashga urg‘u beriladi. Mazkur jarayonlarda kreativ metod va 
usullar faol qo‘llanilmasa-da, kreativ fikrlash yuz beradi. Masalan, «Psixologiya va 
falsafa o‘rtasidagi bog‘liqlikni topish» topshirig‘ini bajarar ekanlar, psixologiya va 
falsafa bilan bog‘liq turli muammolarni tahlil qiladilar. Natijada ushbu jarayonda 
ko‘p tomonlama fikrlash, mushohada yuritish ruy beradi. 
To‘rtinchi yo‘l - kreativ mahsulot (ishlanma) lardan foydalanish. Bu yo‘lni 
tutishda shaxsga «Psixologiya va falsafa» mavzusida Power Point dasturi yoki 
multimedia vositalari yordamida takdimotni yaratish topshirig‘ini berishi mumkin. 
Taqdimotni tayyorlash jarayonida shaxsda kreativ fikrlash ko‘nikmalari faol 
rivojlanadi. 
Tavsiyalar: 
Shaxs kreativligining shakllanishi va uning ijtimoiy psixologik ahamiyatini 
aniqlash va uni rivojlantirishning optimal yo‘llarini ishlab chiqish. 
5
Turdieva M. Oliy taʼlim muassasalari talabalarida pedagogik tafakkurni shakllantirish. - T.: Nizomiy 
nomidagi TDPU, 2008. - 38-42-b. 

---

81 
1. Ta’lim-tarbiya jarayonida shaxs kreativligini rivojlantirshda art 
terapidan foydalanishni ommalashtirish. 
2. Shaxs kreativligi psixodiagnostikasi va psixokorreksiyasining milliy 
vositalarini yaratish. 
3. Art terapiyaning shaxs kreativligini oshirishdagi imkoniyatlarini 
aniqlash va foydalanish.