Iii bob. Talab va taklif tahlili asoslari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.8-rasm. Daftarga bo`lgan chiziqli talab grafigi 
0

P
bo`lganda, maksimal talab miqdori 
2000

d
Q
ga teng (grafikda 
u B nuqta bilan belgilangan). Daftar narxi 
10000

P
so`mga teng 
bo`lganda, talab miqdori 
0

d
Q
ga teng bo`ladi (grafikda bu A nuqta). A 
nuqta bilan B nuqtani tutashtiruvchi to`g`ri chiziq berilgan funksiya uchun 
talab chizig`ini hosil qiladi.
Ko`p omilli (o`zgaruvchili) talab funksiyasi talab miqdorini unga 
ta`sir qiluvchi bir necha omillar bo`yicha aniqlaydi. Misol tariqasida non 
bozori modelini qanday aniqlanishini qaraymiz. Faraz qilaylik nonga 
bo`lgan talab nonning narxi (P
n
) va iste′molchining daromadiga (R) 
bog`liq bo`lsin. Bu bog`liqlik quyidagicha ifodalanadi: 


R
P
f
Q
n
d
,

(1). 
Bu holda ko`p o`zgaruvchili talab funksiyasi ikki o`zgaruvchiga, non 
narxi (P
n
) va iste′molchi daromadiga (R) bog`liq.
Misol. Nonga bo`lgan ikki omilli talab funksiyasi berilgan:
R
P
Q
n
d
2
20
800



Bu funksiya orqali berilgan non narxi va iste′molchi daromadida 
nonga talab qancha ekanligini aniqlash mumkin. Agar non narxi (P
n
) 1500 
so`m, daromad 15500 so`m bo`lsa, nonga talab 200 taga teng bo`ladi. 
200
15500
2
1500
20
800






d
Q
Agar iste′molchi daromadi o`zgarmas bo`lib, R=15500 so`mga teng 
bo`lsa, u holda bir omilli nonga talab funksiyasini olamiz:
Q 
P 
A 
P
Q
d
2
,
0
2000


B 
10000 
3000 
2000 
1000 
160
0 
1400 
1800 
2000 

---

51 
n
d
P
Q



20
30200
yoki non narxi (P
n
) 1500 so`m bo`lib, o`zgarmas bo`lsa, biz daromadga 
bog`liq nonga talab funksiyasini quyidagicha yozamiz.
R
Q
d



2
31200
. 
Talabga narxdan tashqari ta′sir qiluvchi barcha omillarni hisobga oladigan 
bo`lsak, ko`p omilli (o`zgaruvchili) talab funksiyasi quyidagicha yoziladi: 


O
N
P
P
W
T
R
P
f
Q
S
d
,
,
,
,
,
,
,
C

Bu yerda: Q
d
- talab; R - iste′molchilar daromadi; T - iste′molchilar 
didi; W- kelgusidagi o`zgarishlarni kutishlar; P
S 
- o`rinbosar tovarlar narxi; 
P
C 
- bir-birini to`ldiruvchi tovarlar narxi; N- xaridorlar soni; O - boshqa 
omillar.
Shunday qilib, ko`p omilli talab funksiyasi yordamida, talab 
miqdorining unga ta′sir qiluvchi omillar (yoki bir qator omillar ta′siri 
o`zgarmas bo`lganda qolgan omillar) ta′siri bo`yicha o`zgarish 
qonuniyatlarini tahlil qilish mumkin.
Xuddi talabdagi singari taklif va unga ta′sir ko`rsatuvchi omillar 
o`rtasidagi bog`liqlikni funksiya orqali ifodalash mumkin. Taklif 
funksiyasi bir birlik tovar narxi P bo`lganda sotuvchilar maksimal 
darajada qancha miqdorda tovar taklif qilishi mumkinligini ko`rsatadi.
Taklifga faqat bitta omil, masalan tovarning narxi ta′sir ko`rsatganda 
bir o`zgaruvchili taklif funksiyasi quyidagi ko`rinishda yoziladi:
 
P
f
Q
s

bu yerda Q
s
 - tovar taklifi miqdori; P- bir birlik tovar narxi.
Bir o`zgaruvchili taklif funksiyasini chiziqli tenglama ko`rinishida 
ham yozish mumkin:
P
b
a
Q
S



Bu yerda: 
0

s
Q
va 
0

P
, a va b parametrlar statistik ma`lumotlar 
asosida hisoblanadi. 
Chiziqli taklif funksiyasi narx P bo`lganda, sotuvchi maksimal 
miqdorda qancha mahsulot sotishi mumkinligini ko`rsatadi. Masalan, 
qalam narxi va sotuvchining shu narxlarda qalam taklifi quyidagicha 
bolsin (3.4-jadval). 
3.4-jadval